Ili derya wadisida kelkün apiti éghirlashmaqta


2006.06.19

Aldinqi yillarningkidek Uyghur élining shimaliy qisimlirida bu yilmu höl-yighin sewebidin kélip chiqqan kelkün apetliri arqa-arqidin körülüshke bashlidi. Bu ehwal bolupmu ili derya wadisida bir qeder éghir boldi. Bu rayonda 16‏- iyun künidin bashlap uda yaghqan yamghur seweblik, hazir ili derya wadisidiki ghulja, toqquztara, künes we nilqa qatarliq nahiyiliride kelkün apiti yüz bérip, 200 mingdin köp kishi apet ziyinigha uchrighan.

Üch adem ölgen

Xitay xewer agéntliqining melum qilishiche, buninggha qoshulup taghlardin lay-latqa we shéghillarning sérilish ehwalimu éghir bolghan. Apet tesiridin hazirghiche 3 kishining ölgenliki xewer qilindi. Ghulja nahiyiside qaza qilghan bir kishi xish yasash ishchisi bolup, kelkün kelgende bu kishi qéchishqa ülgürmey uni su éqitip ketken. Qalghan ikkisi toqquztara nahiyisining tashtöpe yézisidin bolup, ularni öy örülüp chüshüp bésiwalghan iken. Ziyaritimizni qobul qilghan toqquztara nahiyilik hökümet ishxanisi xadimi kelkünning mezkur nahiyining bezi yézilirida bir qeder éghir bolghanliqini bildürdi.

Bu xadimning éytishiche, ular hazir qutquzush ishlirini dawamliq élip barmaqta iken. Bu rayonlardiki 90% ke yéqin ahalilerning öyliri lay kések öyler bolghachqa, asasen köpünchiside su ötüsh we dez kétish ehwalliri körülüp xeterlik öylerge aylan'ghan.

Iqtisadiy ziyan

Xitay xewer agéntliqining melumatigha qarighanda kelkün, ili derya wadisidiki rayonlargha keng-kölemde tesir körsitip, hazirghiche 60 milyon yü'en biwaste iqtisadiy ziyan keltürüp chiqarghan. Shundaqla nilqa nahiyisining ulastay yézisidila ming éghizgha yéqin öyni su bésip weyran qilghan hemde 800 din köp charwa malni su éqitip ketken. Hazir apet éghirraq nahiyilerde, amma mektep we bashqa idare binalirida apet ötüp ketküche waqitliq panalanmaqta iken.

Aptonom rayonluq kelkündin mudapi'elinish idarisi nöwette kelkün apitining asasiy jehettin kontrol qilinip bolup emdi qutquzush ishlirining élip bériliwatqanliqini bildürdi.

U sözide "qutquzush ishliri hazir yerlik orunlarning teliwi boyiche élip bériliwatidu. Kelkün asasiy jehettin kontrol qiliwélindi" dédi. Biz yene uningdin apet ziyinigha uchrighan xelqlerning qandaq yardemlerge érishiwatqanliqini sorighinimizda, u, apet ziyinigha uchrighan 200 ming kishining hemmisila öysiz qalmighachqa, weziyetning unchilik jiddiy emeslikini, hazir yerlik xelq ishliri idarilirining kelkünde öyidin ayrilip qalghan xelqlerni orunlashturiwatqanliqini éytti.

Kelkün bashqa yillargha qarighanda éghir

Kelkün apitining bu rayonlargha keltürüp chiqarghan ziyanliri éghir bolup, öylerni su élip kétishtin sirt yene, bu yerdiki 1400 géktargha yéqin déhqanchiliq meydanini su bésip ketken hemde nurghun qatnash yolliri tosilip, bir qisim jaylarning hetta ichimlik su teminati üzülüp qalghan. Shundaqla mingdin oshuq charwa mal ölgen. Xewerde körsitilishiche, apet rayonidiki xelqler hazir yenila turalghu jay we yamghurdin mudapi'elinish esliheliri hemde bashqa apettin qutquzush buyumlirigha jiddiy éhtiyajliq bolmaqta iken.

Uyghur élining ili oblasti kelkün apitige bir qeder köp uchraydighan rayonlar bolup, aptonom rayonluq kelkündin mudapi'elinish idarisining xadimi bu yil mezkur rayondiki kelkün ehwalining aldinqi yillarningkige qarighanda éghirraq bolghanliqini étirap qildi.

U yene, kelkün apitini asasliqi höl-yighinning köp bolishi keltürüp chiqiridighanliqini emma buninggha qoshulup, dunyawiy iqlim özgürüshining tesirinimu nezerdin saqit qilishqa bolmaydighanliqini éytti. (Peride)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.