Уйғур балилириниң хитай мәктәплиридә кәмситилиши омуми әһвал

Биз, бу йәрдики хитай тилидики мәктәпләрниң көпинчисидә балилар кәпсизлик қилса оқутқучилар тән җазаси беридиған иш бар дәп аңлидуқ, сиз буниңға қандақ қарайсиз дәп сориғинимизда, у:

- Бәзи балилар бәк кәпсиз, гәп аңлимайду, бундақ чағда биз өзимизни басалмай қалимиз, бирақ кейин йәнә унчила қаттиқ қоллуқ қилмисам боптикән дәпму ойлап қалимиз, - дәп җаваб бәрди. Биз йәнә демәкчи болғиниңиз, балиларға хаталиқиниң дәриҗисини тонутуш үчүн тән җазаси қоллинишқа тоғра келиду, шундақму? дәп сориғинимизда, у:

- Шундақ, бәзи балилар адәмни бәк хапа қиливетиду, болупму бихәтәрлик мәсилилиридә балилар гәп аңлимай өзигә вә башқиларға зиян йәткүзидиған ишлар болғанда техиму шундақ, - дейиш арқилиқ хитай мәктәплиридә балиларға тән җазаси берилидиғанлиқини йошуруп олтурмиди, әмма у тән җазасиниң түрлиригә җаваб беришни халимай телефонни қоювәтти.

Уйғур көзәткүчиләр: уйғур балилириниң роһи вә җисманий сағламлиқи бир пүтүн милләтниң кәлгүси сағламлиқ мәсилиси

Балиларға тән җазаси бериш яки һәрқандақ бир шәкилдә балиларни харлаш демократик әлләрдә пүтүнләй чәклинидиған болуп, балилар дөләт қануни тәрипидин қаттиқ қоғдилиду, биз канадада яшаватқан маһирә ханим билән бу тоғрида сөһбәт өткүзгинимиздә, у хитай мәктәплири билән канада мәктәплиридики балиларниң һоқуқини селиштуруп уйғур балилириниң өз вәтинидә башқилар тәрипидин роһи вә җисманий җәһәттин харлиққа учриши, бир пүтүн уйғур миллитиниң кәлгүси сағламлиқ мәсилисидин ибарәт җиддий мәсилә икәнликини оттуриға қойди.

Балилиқтики кәмситилиш вә харлиниш кәлтүрүп чиқиридиған ақивәтләр

Ғәрб писхологийә алимлириниң анализ қилишичә, адәттә тил арқилиқ кәмситилгән, йәни сәт тиллар билән тиллашқа, ләқәм қоюп териктүрүлүшкә вә яки башқа җәһәттә сөз арқилиқ кәмситилишкә учриған, таяқ йегән, роһи җәһәттә чәткә қеқилған, йәкләнгән. Сүкүт вә ғәзәп чирай билән йүрикигә қоқақ селинған, көзгә елинмай етибарсиз муамилә қилинған балиларниң һәммисидила уйқуси яхши болмаслиқ, миҗәзи чуслишип кетиш, дәрскә диққитини йиғалмаслиқ яки башқилардин қечиш, явайилиқ, туюқсизла у йәр, бу йери ағриғанни баһанә қилип мәктәпкә бармаслиқниң амалини қилиш, роһи чүшкүнлишип кетиш, асан һаяҗанлишиш вә җиддийлишиш қатарлиқ кесәллик аламәтлири көрүлидикән. Гәрчә, кейин қозғилидиған роһи бесим нормалсизлиқи кесили бурун бирәр вәқәгә учраш, қаттиқ қорқуп кетиш дегәндәк бирәр қетимлиқ чөчүшләр билән мунасивәтлик дәп қарилип кәлгән болсиму, йеқиндин бери мутәхәссисләр буниң, бала вақиттики давамлиқ дегүдәк қайтилинип учриған роһи вә җисмани кәмситилиш биләнму мунасивәтлик икәнликини ениқлап чиққан.

Хәлқаралиқ тәтқиқатчилар гурупписи бултур әнглийидики 1994 - йилдин 1995 - йилғичә болған арилиқта туғулған 2232 нәпәрдин артуқ балини рәсмий тәтқиқ қилған болуп, уларниң DNA лиридики санлиқ мәлумат өзгиришлири, кичикидә қаттиқ турмушқа, кәмситилишкә, зораванлиққа, йәклинишкә, роһи бесимға учриған балиларниң һүҗәйрә данчилириниң иттик қерийдиғанлиқини, буниң улар чоң болғанда һәр хил кесәлләргә гириптар болуши, миҗәз характериниң яман тәсиргә учриши билән мунасивәтлик икәнликини көрсәткән.