Uyghur élining charwichiliq meydanlirida charwa - mallargha gheyri késellik tarqaldi
2004.10.19
Radi'omizgha kelgen inkaslargha asasen ili rayonidin igilishimizche, ilini asas qilghan Uyghur élining shimalidiki charwichiliq meydanliridiki charwa mallarda gheyri yuqumluq késellik tarqalghan bolup, gerche bu gheyri yuqumluq késellik tarqalghan'gha bir ayche bolghan bolsimu xitay hökümiti teripidin mexpi tutulmaqta iken,
Charwéchilar teshwéshlenmekte

Ili charwichiliq meydanlirida xitay hökümet tarmaqliri jiddi we mexpiy halda gheyri bir xil késellik bilen ölüwatqan charwa -mallarni kömüp köydürüp bir terep qiliwatqan bolup. Bu heqte radi'omizgha inkas qilghan bir kishi ilining charwichiliq meydanlirida qoy kalilargha bir xil késellik tarqap köplep ölüwatqanliqini, emma hökümet orunlirining charwa mallarda tarqalghan bu késellikni metbu'atlardin, ammidin mexpi tutiwatqanliqini, charwichi we déhqanlarning bu xil ehwaldin endishe qiliwatqanliqini éytti.
Kishilerning teswirlishige qarighanda bu xil gheyri késellik körülgen charwa mallarda aghzidin köpük chiqip, tili sanggilap ölüp qalidiken hemde buxil késel, charwa mallargha téz sür'ette we keng da'iride tarqiliwatqan bolup, bezi charwichilar munasiwetlik hökümet metbu'at orunlirigha, bu ehwalni melum qilghanda, metbu'at orunliri ulargha " bu toghriliq hökümetning ruxsitisiz xewer bérelmeymiz" digen.
Xitay da'iriliri mal charwélargha késellik tarqalghanliqini yushurmaqta
Mezkur gheyri késellikning téximu keng tarqilishidin endishe qilghan amma radi'omizdin bu heqte munasiwetlik orunlardin emiliy ehwal igilep körüshimizni ütün'gendin kéyin. Biz'ularning pikrige asasen ilining charwichiliq meydanliridin ehwal igileshke tirishtuq nilqining charwichiliq meydanidin bir qanche charwichi bu heqte bizge melumat berdi :
--- Bu nilqimu? bu yerde mal charwilarda késel tarqaptu dep anglighantuq, bu késel qachandin bashlap tarqaldi?
--- Kala, qoylarning hemmiside bar, bir aydek boldi, késel tarqap ölüp kétip baridu, ölmigini aza qaldi.
--- Nime késellikini bildinglarmu ?
--- Bilmiduq, hökümet bu ishni bek ching tutuwatidu, hemme yerde aq kiyim kiyiwalghan dézinfiksiye qilidighanlar dora chéchip yüridu.
--- Qaysi jaylarda éghirliqini bilemsiz?
--- Éniq bilmeymen, anglishimche nahayiti jiq jaylarda mushundaq késel tarqaptu. Bashqini bilmidim.
Yene bir Uyghur qiz bu heqte bilidighanlirini sözlep berdi:
Mal charwilardiki gheyri késellikning keng da'iride tarqalghanliqi ashkarilandi
Biz Uyghur aptonum rayonluq charwichiliq nazaritining buningdin xewiri barmu yoq ? melumat élish üchün charwichiliq nazaritining ishxanisigha téléfon qilghinimizda, charwichi ammini endishige salghan bu qorqunchluq késellikning peqet ili charwichiliq meydanliridila emes pütün Uyghur élidiki charwichiliq meydanlirida oxshashla barliqi ashkarlandi :
--- Men erkin asiya radi'osining muxbiri, biz ilida charwichiliq meydanlirida bir xil yuqumluq késel tarqaptu, nurghun mallar ölüptu dep anglighan iduq, silerning buningdin xewiringlar barmu ?
--- He bilimiz, nazaretning rehberliri mushu ish üchün ili, chöchek, bayn'ghulin, qeshqerlergiche chüshüp ketti.
--- Undaqta charwa mallarda tarqalghan bu késel peqet ilidila emes hemme jaylarda teng tarqaptu-de?
--- Bilishimizche hemme jaylarda bariken.
--- Charwa mallargha tarqalghan késelning zadi qandaq késellik ikenlikini bildinglarmu?
--- Hazirche téxi éniq emes.
--- Undaqta bu xil yuqumluq késelning charwa mallargha qachandin bashlap tarqalghanliqini bilemsiz?
---Buni anche bilmeydikenmen, ishqilip bashliqlar chüshüp ketkili on künche boldi.
--- Bilishimizche hazirghiche héchqandaq hökümet axbaratliri bu heqte xewer bermeptu shundaqmu?
--- Toghra shundaq, ehwal igileymen désingiz bashliqlar qaytip kelgendin kéyin charwichiliq ishxanisidin sorisingiz bolidu.
Melum bolghan ehwallargha qarighanda, Uyghur élidiki charwichiliq meydanlirida qoy kalilargha bir xil namelum yuqumluq késellik keng da'iride tarqiliwatqan bolup, xitay hökümet da'irilirining buni metbu'atta élan qilmay, hemde xelqaradiki munasiwetlik da'irilerni xewerdar qilmay, xuddi sars késelliki hemde qush zukimining tarqalghanliqini yushurghandek yushuriwatqanliqi kishilerde türlük endishilerni qozghimaqta. (Gülchéhre)
Munasiwetlik maqalilar
- Xitay da'iriliri Uyghur élide charwa mallargha késel tarqalghanliqini yushurmaqta
- Uyghur élidiki charwilarda tarqalghan késellik we "tuyaq - éghiz yallughi"
- "5 - Nomurluq késel" ning " tuyaq- éghiz yallughi" ikenliki ashkarilandi
- Ürümchi musulmanche qushxana taqalghandin kéyin bu yerdiki Uyghurlar qandaq qilidu ?
- Ürümchidiki musulmanche qushxana taqalmaqchi
- Uyghur mutexessisi xelq'ara yürek késelliki tetqiqat yighinigha qatnashti
- Xitay hökümiti mekteplerge eydizning aldini élish derislikini kirgüzidighanliqini élan qildi