Хитайда байлар билән намратларниң пәрқини йоқитишниң чариси немә?

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Әнгилийидә чиқидиған 'малийә вақит гезити' ниң хитайдики байлар билән намратларниң пәрқи һәққидики мақалисидә, дуня банкисиниң йеқинда елан қилған доклатидики санлиқ мәлуматларни нәқил кәлтүргән. Униңда баян қилинишичә, хитайда 2001 ‏- йилидин 2003 ‏- йилиғичә болған вақит ичидә, пүтүн нопусиниң 10%ни тәшкил қилидиған әң намрат пуқраниң кирими 4%.2 Төвәнлигән, әмма хитай нопусиниң 10%ни тәшкил қилидиған әң бай пуқраниң кирими 16% көпәйгән. Демәк, хитайда байлар билән намратларниң пәрқи йеқинқи йилларда бурунқиға қариғанда техиму чуңлап кәткән. Һазир учур вастилирида бу һәқтә, болупму бундақ пәрқни түгитишниң чариси һәққидә мулаһизиләр елан қилинмақта.

Сиясәттики адаләтсизлик вә һоқуқ тәқсиматидики адаләтсизлик кәлтүрүп чиқарди

Һазир америкиниң канәктикәт штатидики иқтисадшунас вен гуәнҗуң әпәндиниң әркин асия радиосида баян қилишичә, дуня банкиси елан қилған санлиқ мәлуматниң өзи муназирә тәләп қилмайдиған пакит. Байлар билән намратларниң пәрқи бундақ чоң болуп кетиши ‏-‏- хитайда 'ислаһат вә ишикни ечивитиш' башланғанда әмәлдарлар, һәрбий қоманданлар, юқирий дәриҗилик кадирларниң бала-чақилири 'бир қисим кишиләр алди билән бай болуш' дегән сиясәттин пайдилинип, дәрһал тиҗарәт қилишқа киришип, сани көп болмиған бу кишиләр җәмийәттики әң көп байлиқ мәнбәлирини игиливелип, тиз вақит ичидә наһайити көп байлиқ топливалди. Бундақ аз санлиқ әмәлдарларниң алди билән бай болушини сиясәттики адаләтсизлик, һоқуқ тәқсиматидики адаләтсизлик кәлтүрүп чиқарди.

Һөкүмәт хәлқниң йәр-земингә болған һоқуқини өзигә қайтуруп бериши керәк

Хитайдики мустәқил иқтисадшунас гуң шеңли әпәндиниң баян қилишичә, хитайда һазир һөкүмәт бир тәрәптин санаәтлишиш вә шәһәрлишишни тиз сүрәт билән йолға қоюватиду, шаллап чиқирилған деһқанлар җан беқиш үчүн шәһәрләргә еқиватиду; йәнә бир тәрәптин, һөкүмәт һазир байлар билән намратларниң пәрқини тәңшәш үчүн, келәр йили 1 ‏- айнң 1 ‏- күнидин башлап кирими 120 миң юәндин ашидиған шәхсийләрдин хусуси кирим беҗи елишни йолға қоймақчи болуватиду. Әмәлийәттә мәсилиниң мәнбәси хәлқниң мүлүк һоқуқи бар яки йоқлуқида. Хәлқниң әң чоң мүлки йәр-земин. Чәтәлләрдә бундақ мәсилә мәвҗут әмәс, әмма хитайда тарихтин буян земин вә байлиқ һоқиға игә болуп келиватқан хәлқ 50 нәччә йилдин буян мүлүк һоқуқидин, йәни әң чоң байлиқтин мәһрум қалди. Һазир йәр-земин техичә һөкүмәтниң. Гәрчә һазир шәхсийләр тапқан пулиниң һәммсини сәрп қилп өй-земин еливатқан болсиму, һөкүмәт уни 50 йилдин кейин йәнә қайтуруп алалайду.

Бу икки мутәхәссисниң мәсилини һәл қилишниң чариси һәққидики ортақ көз қариши ‏-‏-‏- һөкүмәт хәлқниң йәр-земингә болған һоқуқини өзигә қайтуруп бериши керәк.

Хитайда намратлиқниң әң төвән чегриси 650 юән дәп бикиткән болсиму, әмма әмәлийәттә буниңдин төвән

'Суху тор бети'дә давамлишиватқан байлар билән намратларниң пәрқи һәққидики обзорларда баян қилинишичә, тәң тәқсиматчилиқ түзүмидә келиватқан хитай нопусиниң 20%и йеқинқи 20 нәччә йил ичидә байлиққа, йәнә 20% и намратлиққа қарап тиз илгирилимәктә. Америкиниң масачусетс штатидики санаәт -техника университетиниң игилик башқуруш паколтетидики хуаң ясеңниң баян қилишичә, хитайда һазир давам қиливатқан байлар билән намратларниң пәрқи юқиридики санлиқ мәлуматтинму начар икән. Гәрчә хитайда намратлиқниң әң төвән чегрисини 650 юән йәни 83 америка доллири, дәп бикиткән болсиму, әмма әмәлийәттә буниңдинму төвән.

Байлар билән намратларниң пәрқини һөкүмәт пәйда қилди

211.94.100 Дегән интернет адрисидин йолланған обзорда баян қилинишичә, хитайдики байлар билән намратларниң пәрқини һөкүмәт пәйда қилди. Һазир әмәлдарланиң һәммиси бай, әмәлдарлар билән туғқанчилиқ мунасивити бар кишиләр бай, уларниң йәнә башқа бирхил 'қара кирими' бар. Әмма һазирқи сиясәттә адәттики нормал пуқраниң, болупму деһқанларниң бай болалиши мумкин әмәс. Уларниң байлиқини әмәлдарлар, байлар булап кетиду. Һөкүмәтниң сиясити коммунист әмәлдарлириниң уруқ-туғқанчилиқ ториға мәнпәәт йәткүзидиған сиясәт. 202.52.168 Дегән интернет адрисидин йолланған обзорда баян қилинишичә, һазир һөкүмәт әмәлдарлириниң пенсийә мааши деһқанларниң киримидин 20 һәссә көп. Деһқанлар һәр күни он нәччә саәт ишләп тапқан азғинә пулниң көп қисмини әмәлдарға, сотчиға, сақчиға пара бәрмәй туруп һеч иш қилалмайду.

Хитайда аз санлиқ милләтләр үчүн мустәқиллиқ йолиға маңмақтин өзгә йол қалмиди

Исмини радиода елан қилишни халимиған бир уйғурниң баян қилишичә, хитайда байлар билән намратларниң пәрқиниң наһайити чоңлиқи бир пакит. Хитай миллити билән азсанлиқ милләт дәп атиливатқан хитай болмиған милләтләр билән хитайларниң оттурисида пәрқ буниңдинму чоң. Хитай миллити һөкүмәтниң сияситигә тайинип 'аз санлиқ милләт' ләрниң байлиқини булаң -талаң қилмақта. Хитайда аз санлиқ милләтләр үчүн мустәқиллиқ йолиға маңмақтин өзгә йол қалмиди. (Вәли)