Xelq'ara kechürüm teshkilati xitay kishilik hoquq xatirisi heqqide doklat élan qildi

Xitay bilen yawropa ittipaqi otturisidiki 8 - dékabir küni ötküzülidighan bashliqlar yighini gollandiyining ga'aga shehiride échilishning aldida, düshenbe küni merkizi londondiki xelq'ara kechürüm teshkilati doklat élan qilip, xitayda kishilik hoquq pa'aliyetchilirini qolgha élish, ten jazasi bérish qilmishining küchiyiwatqanliqini ilgiri sürdi.

Uyghurlar türmige tashlanmaqta

Xelq'ara kechürüm teshkilati, yawropa ittipaqi rehberlirining charshenbe küni xitay bash ministiri wén jyabaw bilen ga'agada uchrashqanda bu mesilige köngül bölüshini telep qilghan. Xelq'ara kechürüm teshkilati, xitayda kishilik hoquq pa'aliyetchilirining her waqit qolgha élinish yaki türmige tashlinish xewpiy astida yashaydighanliqini eskertip mundaq deydu:

"Pikir qilish, ipadilesh, teshkilatlarqa uyushush we diniy étiqad hoquqini tinch yollar bilen ipadileshke tirishqan Uyghur, tibet, mongghul qatarliq az sanliq millet pa'aliyetchiliri türmige tashlanmaqta".

Xitayda heqiqetni éytish jinayet

Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir bilen türmidiki Uyghur siyasi mehbusi abdughéni memtiminning mesilisini tilgha alghan xelq'ara kechürüm teshkilati, rabiye qadirni Uyghurlarning kishilik hoquqi depsende qiliniwatqanliqini dunyagha tuyghuzush üchün tirishqan kishilerning biri, dep körsetti. Abdughéni memtimin heqqide toxtilip, uning qeshqerde Uyghur dihqanlarni mejburi hashargha sélish, Uyghurlar tarixigha da'ir kitaplarni köydürüsh, diniy ibadetni chekleshke da'ir xewerlerni chet'eldiki uchur organlirigha xewer qilghanliqi üchün qamaq jazasigha höküm qilghanliqini eskertti.

Abdughéni memtimin esli qeshqerdiki melum bir mektepning oqutquchisi bolup, ishtin sirtqi axbaratchiliq bilen shughullan'ghan. Xitay hökümiti uni merkizi gérmaniyidiki sherqiy türkistan uchur merkizini xewer bilen teminligenliki üchün 9 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan idi.

Xelq'ara kechürüm teshkilatining telipi

Xelq'ara kechürüm teshkilatining washin'gtondiki wekili t. Kumar, mezkur teshkilat xitay hökümitining abdughéni memtiminni derhal we shertsiz qoyup bérishni telep qilidu, dep körsetti. Kumar mundaq deydu:

"Xelq'ara kechürüm teshkilati uni kishilik hoquq pa'aliyetchisi, shundaqla siyasi mehbus dep qaraydu. Xitay hökümitining uni shertsiz we derhal qoyuwétishini telep qilidu. Uning shinjangdiki Uyghurlar kishilik hoquq ehwaligha da'ir uchurlarni yetküzgenliki, b d t kishilik hoquq ehdinamisida belgilen'gen kishilerde bolushqa tégishlik asasi kishilik hoquqdur. Shunga xitay hökümiti b d t ehdinamisini hörmet qilishi, shundaqla uning hoquqigha kapaletlik qilip, uni shertsiz we derhal qoyup bérishi kérek".

Asasiy kishilik hoquq depsende qilinmaqta

Kechürüm teshkilati Uyghur, tibet qatarliq milletlerning hoquqi heqqide toxtilip, bu rayonlarda az sanliq milletlerning öy mülki xitay sodigerler teripidin tartiwéliniwatqanliqi, diniy ibadetxana we meschitlerning buzghunchiliqqa uchrawatqanliqi, diniy ibadet pa'aliyitining chekliniwatqanliqi, ishsizliq, xitay köchmenler dolquni, muhittiki bulghinishning éghirliqi, saqliqni saqlash ölchimining nacharliqini eskertip ötti.

Xelq'ara kechürüm teshkilatining xitay heqqidiki doklati wén jyabawni yawropa ittipaqini ziyaret qilish sepiri bashlinishning aldida élan qilindi. Wén jyabaw, 8 - dékabir küni yawropa ittipaqining rehberliri bilen ötküzülidighan ga'agadiki yighinda, yawropa ittipaqining xitaygha yürgüzgen qoral - yaraq imbargosini emeldin qaldurushni telep qilishi mumkin.

Oxshash bolmighan meydan

Fransiye bilen gérmaniye qoral - yaraq imbargosini bikar qilish terepdari bolsimu biraq bu, en'giliye, gollandiye qatarliq döletlerning qarshi turushigha uchrighan. Qarshi turghan döletler, xitaygha qaritilghan imbargoni bikar qilish, tashqi dunyada yawropa ittipaqi soda we iqtisadi menpe'etni kishilik hoquq we démokratiyidin muhim dep qaraydu digen tesirat yaritip qoyidu, dep ensireydiken.

Yawropa ittipaqi xitayning eng chong soda shériklirining biri bolup, ikki terep sodisi künsiri köpeymekte. Xitaygha qaritilghan imbargoni bikar qilish mesilisi, yawropadiki kishilik hoquq organlirining shiddet bilen qarshi turushigha uchrighan. Ular, xitayning teywen'ge qoralliq tehdit séliwatqanliqini, shundaqla xitaydiki ölüm jazasi we xitayning kishilik hoquq xatiriside chong özgirish bolmighanliqini eskertmekte.(Erkin)