Xitay béyjing olimpik yighinidin burun kishilik hoquqi ehdinamisini testiqlishi mumkin

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Béyjing shehirining bashliqi we béyjing 2008 olimpik yighini komitétitining bashliqi wang chisen 2004 – yili 29 – awghust küni grétsiyining paytexti afénada olimpik bayriqini lepildetmekte. AFP

Xitay hökümiti b d t ning ikki muhim höjjiti bolghan "puqralar hoquqi we siyasiy hoquqlar ehdinamisi" bilen "iqtisadiy, ijtima'iy we medeniyet hoquqi ehdinamisi" ni 1998 - yili imzalighan bolsimu, lékin xitay xelq qurultiyi "puqralar hoquqi we siyasiy hoquqlar ehdinamisi" ni testiqlashni hazirgha qeder kéchiktürüp kelmekte.

Xongkong metbu'atlirida

Xongkongda neshr qilinidighan béyjingperes "dagongbaw" géziti charshenbe künki xewiride xitay xelq qurultiyining mezkur ehdinamini 2008 - yili béyjing olimpik yighinidin burun testiqlimaqchi boluwatqanliqini bildürdi. "Dagongbaw" gézitining eskertishiche, béyjingdiki weziyettin xewerdar nopuzluq zatlar xitayning mezkur ehdinamini testiqlash waqit jediwili tüzgenlikini, eger ishlar ongushluq bolsa ehdiname béyjing olimpik yighinidin burun testiqlinidighanliqini bildürgen.

"Dagongbaw" géziti, "puqralar hoquqi we siyasiy hoquqlar xelq'ara ehdinamisi" bezi teyyarliq xizmetliri sewebidin hazirgha qeder kéchiktürülgenlikini bildürmekte. Mezkur gézitning eskertishiche, xitay xelq qurultiyi 2004 - yili maqullighan asasiy qanun tüzitish layihisidiki "dölet kishilik hoquqni qoghdaydu" dégen madda bilen, xitayda ölüm jazasini tedbiqlash hoquqini aliy sotning ilkige ötküzüp bérish qatarliqlar bu ehdinamini testiqlash yolida élip bérilghan teyyarliq xizmiti hésablinidiken.

"Dagungbaw" géziti, "bu ehdinamini testiqlash junggoning kishilik hoquq ishlirini téximu ilgiri sürüshke yardemchi bolidu" dep tekitligen bolsimu, lékin bezi analizchilar xitay kishilik hoquqi weziyitide chong özgirish bolmaydighanliqini bildürmekte.

Xitay buni bir siyasiy kozur qilip qollanmaqchi

Amérikida neshr qilinidighan "béyjing bahari" zhornilining bash muherriri xu pingning eskertishiche, xitayning bu ehdinamini olimpik yighinidin burun testiqlimaqchi bolghanliqi tasadipiy ehwal emes. U, bu ehdinamining mezmuni xitay da'irilirini memnun qilmisimu, lékin uning bu edinamini testiqlashni bir siyasiy kozur qilip qollanmaqchi boluwatqanliqini bildürdi.

Xu ping, "méningche junggo emeliyette bu ehdinamining mezmunidin memnun emes. U buni imzalashni xalimisimu, lékin buni kozur qilip qollanmaqchi. Ular buni testiqlisa, xelq'ara jem'iyetning telipini qandurghan bolidu. U, bu arqiliq özige paydiliq weziyet yaratmaqchi. Mesilen, 2008 - yilliq béyjing olimpik yighini. Junggoning kishilik hoquq weziyiti xelq'ara jem'iyetning eyiblishige uchrimaqta. Bu ehwalda olimpik yighinidin burun bu ehdinamini testiqlap, xelq'ara jem'iyetke yaxshi körünmekchi we olimpik yighinining muwapiqiyetlik ötküzülüshige kapaletlik qilmaqchi" deydu.

Xitay hökümiti 1998- yili "puqralar hoquqi we siyasiy hoquqlar ehdinamisi" ni imzalighanda mezkur ehdinamidiki milletlerning öz teqdirini özi belgileshke da'ir bezi nazuk maddilargha imza qoymighan. Xu pingning eskertishiche, xitay xelq qurultiyi ehdinamini testiqlashni 8 yildin béri keynige sürmekte. U, gerche xitay asasiy qanunida "kishilik hoquqqa hörmet qilimiz" déyilgen bolsimu, lékin asasiy qanunning omumi rohi bilen bu ehdinamining mezmuni arisida zor perqler barliqini bildürdi.

Xitayning tüp hakimiyet qurulmisida özgirish bolmay turup axbaratta erkinlik bolmaydu

Xu pingning eskertishiche, xitay asasiy qanuni we qanunlirida éghir mesile mewjüt. U, "junggoning asasiy qanuni we qanunlirida éghir mesile mewjut. Eger bular qanun dep qaralsa, uning qanuni, junggo kompartiyisining asasiy qanun we qanunlirining özi da'im qanunsiz ishlarni qilidu. Shunga bu ehwalda junggoda bu ehdinamini imzalash bilen özgirish bolidu, déyishke bolmaydu" dep körsetti. Xu ping, junggoning "tüp hakimiyet qurulmisida özgirish bolmay turup, axbarat kontrolluqini bikar qilmighan ehwalda özgirish bolushni kütüshke bolamdu" deydu.

"Dagongbaw" géziti, eger xitay xelq qurultiyi b d t ning " puqralar hoquqi we siyasiy hoquqlar ehdinamisi" ni testiqlisa, bu xitayning kishilik hoquqni qoghdash jehette téximu köp mes'uliyetni üstige alidighanliqidin dérek béridighanliqini bildürdi. Lékin xu pingning eskertishiche, xitay hökümiti kishilik hoquqni qoghdighuchilar we öktichi zatlarni basturupla qalmay, ularning a'ile- tawabatlirigha zerbe bermekte. U, "xitay hökümitining kishilik hoquqni yaxshilash semimiyiti bolsa, ishni bolmidi dégende aldi bilen bu kishilerge ziyankeshlik qilishni toxtitishtin bashlash kérek. Lékin biz hazirghiche bu jehette özgirish bolghanliqini körmiduq " dédi.

Xu pingning eskertishiche, "xelq'ara jem'iyet we bir qisim döletler, xelq'ara olimpik komititégha oxshash organlar semimi bolsa, bolupmu olimpik yighinini muwapiqyetlik ötküzüwélish üchün öz ‏- özini aldimisa, bu ehdinamini testiqlashni ilgirilesh, dep qarimasliqi kérek". Xu ping, xitayning pilani mesilini hel qilish emes, belki "bashqilarda yaxshi tesirat peyda qilish deydu".

Lékin bezi analizchilar, xitay da'irilirining bu ehdinamini testiqlimighindin testiqlighini yaxshi, dep qarimaqta. Bu qarashtiki analizchilarning eskertishiche, bu ehdiname testiqlansa, puqralar bolmidi dégende özini qoghdaydighan bir qoralgha ige bolushi mumkin.