Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti 2007- yilliq kishilik hoquq doklati élan qildi (1)


2007.10.16

Amérika qoshma shtatliri dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti mushu ayning 10- küni xitayda barghanche éghirliship kétiwatqan kishilik hoquq ehwali heqqide bir tepsiliy doklat teyyarlap élan qildi.

Doklat jem'iy 300 betlik bolup, 6 bölektin terkip tapqan. Amérikining qanuni boyiche shu xildiki doklatlar, amérika prézidénti we dölet mejlisige tapshurulidiken.

Uyghur éli we tibetlerde, siyasiy bésimlar künsayin éghirliship barmaqta

Doklatta, 2006- yilidin buyan xitayda qanun bilen idare qilish jehette alahide ilgirileshlerning körülmigenliki, eksiche kishilik hoquq depsendichilikliri izchil yüz bérip turghanliqi otturigha qoyulghan bolup, Uyghur éli we tibetlerde künsayin éghirliship bériwatqan siyasiy bésimlar alahide tilgha élin'ghan.

Diqqet qilishqa erziydighan yéri shuki, mezkur doklatta ilgirikige oxshimaydighan halda Uyghurlargha alaqidar mezmunlar alahide köp bolup, Uyghurlarning qanuni, insaniy hoquqlirining herxil dexli-terüzge uchrawatqanliqi, Uyghurlar duch kéliwatqan til we medeniyet krizisliri we herxil kishilik hoquq depsendichilikliri her tereptin tepsiliy yorutup bérilgen.

Xitay hökümiti Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning a'ile -tawabi'atlirini iz chil parakende qilip keldi

Doklatning kirish qisimda otturigha qoyulghan, xitay hökümitining ammiwi teshkilatlar we puqralarning siyasiy pa'aliyetlirini basturghanliqi heqqidiki bölikide, xitay hökümitining kishilik hoquq pa'aliyetchilirining a'ile- tawabi'atlirigha herxil shekildiki parakendichiliklerni sélip kelgenliki körsitilip, Uyghur milliy herikitining rehbiri, kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir xanimning a'ile tawabi'atlirining xitay hökümitining parakende sélishigha izchil uchrap kelgenliki otturigha qoyulghan.

Bayron dorgan: doklatni oqusa kishining köngli ghesh bolidu

Amérika awazi radi'osida, körsitilishiche, mezkur doklatni teyyarlighan komitét re'isi, amérika kéngesh palata ezasi, bayron dorgan ependi, doklatni oqusa kishining könglining ghesh bolidighanliqini bildürgen. Dewr jurnilida bu doklat heqqide bérilgen xewerde, gerche xitay hökümiti olimpiktin ilgiri islahat élip bérishqa wede bergen bolsimu, emma kishilik hoquqni depsende qilishni barghanche éghirlashturmaqta, dep körsitilgen.

Xitay qanun- tüzülmisi siyasiy meqsetni ishqa ashurushtiki bir xil wasite

Doklatning xitay qanun- tüzülmisini siyasiy meqsetni ishqa ashurushtiki bir xil wasite süpitide ishlitilidighanliqi körsitilgen qismida, xitayda "döletni parchilash " ,"jem'iyet muqimliqini buzush" we "aghdurmichiliq" qatarliq jinayetler bilen eyiblen'gen jinayetchilerning adwokat tutushi qiyin bolidighanliqi, ular üstidin ochuq sot échilmaydighanliqi körsitilgen bolsa, xitay hökümitining aldinqi bir nechche yillardin buyan siyasiy pa'aliyetchilerni "dölet bixeterlikige dexli yetküzüsh qilmishliri" bilen emes, belki "aldamchiliq qilish", "baj oghrilash" we "chégridin qanunsiz ötüsh" dégen'ge oxshash jinayetler bilen jazalap kéliwatqanliqi körsitilgen.

Doklatta mundaq déyilgen: "xitay kommunistik partiyisi özining aliy ornigha tehdit dep qarighan kishilerge nisbeten, hökümet xadimliri qanuniy sistémini bir xil qattiq qoral süpitide ishlitidu."

Xitayda, xitay hakimiyitige riqabet élip kélidu dep qaralghan az sanliq milletler hoquqi basturulidu

Doklatning xitaydiki az sanliq milletlerning milliy hoquqigha a'it qismida, xitay hökümitining az sanliq milletlerning bezi hoquqlirini tonuydighanliqini we qollaydighanliqini emma, xitay hakimiyitige riqabet élip kélidu dep qaralghan az sanliq milletler hoquqining basturulidighanliqini körsitip: "shinjang Uyghur aptonom rayoni, ichki mongghul aptonom, tibet aptonom rayoni qatarliq rayonlarda az sanliq millet hoquqlirining xitay hakimiyitige riqabet élip kélidighan terepliri, basturulidu" dep tekitlen'gen.

Doklatning bu qismida, xitay hökümitining térrorluqqa qarshi urushni az sanliq milletlerning öz heq-hoquqlirini telep qilip élip barghan tinch yosundiki namayishlirini qattiq basturushtiki kozir qilip ishletkenliki, xitay hökümitining az sanliq milletlerning shu xildiki heriketlirini "bölgünchilik" yaki " dölet hakimiyitige tehdit" dep süretlep bezi kishilik hoquq terghibatchilirini türmige tashlighanliqi körsitilgen.

" Basturush heriketliri Uyghur milliy kimlikining köp tereplirige chongqur singip ketken"

Doklatta mundaq körsitilgen: "az sanliq milletlerning milliy kimlikini ipadileydighan siyasiy köz qarashlirini bitchit qilish üchün, 1990 - yillardin bashlap herxil heriketlirini élip barghan xitay hökümiti, 2001- yilidin buyan shinjang Uyghur aptonom rayonida basturush heriketlirini téximu éghirlashturdi. Bu rayondiki kishilik hoquq depsendichilikliri we basturush heriketliri Uyghur milliy kimlikining köp tereplirige chongqur singip ketken."

Doklatning bu qisimda, xitay yerlik hökümitining Uyghur élide milliy til ma'aripining kölimini barghanche azaytip, az sanliq millet oqutquchilar qoshunini kéreksiz qilghanliqi, özining naraziliq pikirlirini tinch yosunda otturigha qoyghan Uyghurlarning iz chil türmige tashlinip kélin'genliki körsitilgen.

Doklatning bu qismida yene, gerche xitay hökümitining Uyghur milliy herikitining rehbiri, kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir xanimni 2005 - yili amérikigha bérip dawalinish sherti bilen képillikke qoyup bergen bolsimu, lékin, rabiye xanimning amérikida élip barghan kishilik hoquq pa'aliyetlirige qarita öch élish meqsitide uning téxiche Uyghur élide yashawatqan a'ile- tawabi'atlirini parakende qilish herikitini bashliwetkenlikini we 2007- yili xanimning oghulliridin ablikim abduréhim we alim abduréhimlarni qolgha élip ayrim - ayrighanda 9 we 7 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqi otturigha qoyulghan.

Doklatta, amérika dölet mejlisige we hökümet xadimlirigha 4 türlük teklip bérilgen. (Jüme)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.