Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti 2007- yilliq kishilik hoquq doklati élan qildi (2‏)

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Doklatning xitaydiki az sanliq milletlerning milliy hoquqi qisimda amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishliri birleshme komitéti amérika dölet mejlis we hökümet xadimlirini xitaydiki milliy hoquqliri depsende qiliniwatqan milletlerning kishilik hoquq mesililerge köprek köngül bölüshke righbetlendürüp töt türlük teklip berdi.

Teklipte, xitaydiki az sanliq milletlerning kishilik hoquqi bolupmu Uyghurlargha a'it mezmunlar xéli köp salmaqni igileydu.

Uyghurlarning kishilik hoquqini ilgiri sürüsh üchün heriket qiliwatqan teshkilatlargha maddiy jehettin yardem bérishini qollash kérek

Xitay hökümiti az sanliq milletlerning milliy hoquqigha a'it teyyarlighan we yaki tüzitish jehette tirishchanliq körsitiwatqan edliye we qanun islahatigha téxnikiliq yardem béreleydighan amérika teshkilatlirini qollash we ulargha yardem bérish. Xitay hökümitining Uyghurlar, tibetler we mongghullar qatarliq az sanliq milletlerning qanunda belgilen'gen söz-pikir erkinlikini basturush we shu étnik guruppilargha tewe shexslerning öz meydanini ipadilep élip barghan tinch yosundiki heriketlirini " döletni parchilash", " dölet bixeterlikige tehdit sélish" dep süretlep jazagha tartish yaki türmige tashlash qilmishlirini ayaghlashturush jehette xitaygha bésim ishlitish qatarliqlar.

Bu maddida yene, Uyghurlarning chet'ellerde élip bériwatqan milliy erkinlik we démokratik heriketlirige zor ilham béridighan bir mezmun bar bolup , uningda mundaq körsitilgen: " shinjyang Uyghur aptonom rayonining kishilik hoquqini ilgiri sürüsh üchün heriket qiliwatqan teshkilatlargha maddiy jehettin yardem bérishini qollash. Mezkur rayondiki ammiwi teshkilatlargha qoyulidighan chek tüpeyli,( amérika hökümiti teminleydighan) shu xilidiki maddiy yardem Uyghur rayonining sirtida pa'aliyet élip bériwatqan kishilik hoquq teshkilatlirini öz ichige élishi kérek. "

Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim a'ilisige köngül bölüsh kérek

Teklipte yene, xitay hökümiti bilen élip bérilghan yazma we aghzaki di'aloglarda, xitay hökümitini az sanliq milletlerning milliy hoquqini terghib qilghanliqi üchün türmige tashlan'ghan puqralarni türmidin qoyup bérishke chaqirish, shundaq di'aloglarda, ( yawa kepter heqqide hékaye yazghanliqi üchün 10 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan) Uyghur yazghuchi nurmemet yasin, mongghul kitab puruch hada we tibetlik oqutquchi drolma kyab qatarliqlar choqum tilgha élinish kérekliki otturigha qoyulghan.

Xitaydiki az sanliq milletlerning milliy menpe'etige a'it amérika hökümiti we dölet mejlisige bérilgen mezkur töt türlük teklipning tötinchi maddisida, amérika hökümiti we dölet mejlisidin, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning xitay türmisige tashlan'ghan we izchil xorluqqa uchrawatqan a'ilisige köngül bölüsh tekitlen'gen.

Uyghur tili we edebiyatini saqlap qilish üchün ulargha iqtisadi yardem bérish kérek

Bu maddida yene, amérika hökümitining xitay ichidiki Uyghurlarning milliy hoquqini ilgiri sürüsh, weyranchiliqqa uchrawatqan milliy tili we medeniyitini qoghdashtiki tirishchanliqini hessilep ashurush telep qilin'ghan bolup, teklipte mundaq déyilgen: " bolupmu ( xitay hökümiti) shinjyang Uyghur aptonom rayonida Uyghur tilida élip bérilidighan ma'arip kölimini kichiklitish üchün bir qatar tedbirlerni aldi, shunga weyranchiliqqa uchrawatqan Uyghur tili we edebiyatini saqlap qilish üchün heriket élip bériwatqan teshkilat we qurulush türlirini righbetlendürüsh we ulargha iqtisadi yardem bérish kérek."

Teklipte yene, shu xildiki iqtisadi yardemning Uyghur balilargha Uyghur tili ögitidighan mektep we ijtima'iy jem'iyet institutlirigha, Uyghur tilida neshr qilinidighan til ‏- edebiyat zhurnallirigha, xitay ichi we sirtida Uyghur tilida neshr qilin'ghan matériyallarni toplaydighan kutupxana qurulushi we Uyghur tilidiki kitablarning katalogini kitablarning xitayche témisi bilen emes belki Uyghurche témisi bilen katalog turghuzush qurulushigha bérilishi otturigha qoyulghan.

Xitay adem qachaqchiliqigha qarshi keskin belgilimilerni élishi kérek

Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti élan qilghan xitaydiki kishilik hoquq depsendichilik heqqide teyyarlan'ghan mezkur 300 betlik doklatta, xitayning nopus we pilanliq tughut siyasiti keltürüp chiqarghan jins ayrimisi jehettiki tengpungsizliq we buninggha qarshi oz pikrini otturigha qoyghan kishilerning türmige tashlan'ghanliqi, xitayda kishilerning erkin köchüp olturaqlishish hoquqining yoqluqi, ayallar mesilisi, ularning orni, ayallar we balilarning xitaydiki adem bédiklirining ziyankeshlikige uchrap kéliwatqanliqi otturigha qoyulup, xitayning birleshken döletler teshkilati adem qachaqchiliqigha qarshi belgilimilirige asasen xitayda adem qachaqchiliqigha qarshi keskin belgilimilerni élishi kérekliki tekitlen'gen.

Uyghur éli we tibetlerde qolgha élin'ghanlar türmilerde éghir qiyin- qistaqqa uchraydu

Doklatta yene, gerche xitayda jinayetchilerni qiynash qanun'gha xilap bolsimu, emma Uyghur éli we tibetlerde qolgha élin'ghan kishilik hoquq pa'aliyetchilirining türmilerde éghir qiyin- qistaqqa uchraydighanliqi körsitilgen bolup, doklatta kaliforniyige jaylashqan kishilik hoquq teshkilati di'alog teshkilatining doklatidin neqil élip körsitilishiche, 1990 ‏- yillardin buyan Uyghur élide " bölgünchilik" we bashqa siyasiy teshkilatlar bilen alaqisi bar dep ispatlan'ghan shexslerni ölümge hökümge qilish ishliri körünerlik ashqan.

Uyghur élide 800 ming oqughuchi 2006 - yili paxta tirishke sélin'ghan

Doklatning qoramigha yetmigenlerni emgekke sélish toghrisida melumat bérilgen qismida, xitayda bashlan'ghuch mektep oqughuchilirining küzlük yighim we bashqa jismaniy emgeklerge sélin'ghanliqi, Uyghur élide 800 ming oqughuchining 2006 - yilliq oqush yilini paxta térish bilen bashlighanliqi, hetta Uyghur élining bezi jaylirida bashlan'ghuch mektep oqughuchilirining qulmaq yighish emgikige sélin'ghanliqi körsitilgen. Doklatning bu qismida," mezkur rayondin kelgen doklatlargha qarighanda, yéqinqi yillardin buyan oqughuchilar 12 sa'etlep nöwet bilen emgekke sélin'ghan, yarilinish we qiz oqughuchilarning bashqa er ishlemchilerning jinsiy xorlishigha uchrash ehwalliri körünerlik ashqan" dep körsitilgen.

Doklatning diniy erkinlik qismida, xitayda Uyghur musulmanlar we tibet rahiblirini öz ichige alghan din'gha étiqad qilidighan az sanliq milletlerning diniy erkinliki boghuliwatqanliqi körsitilgen bolup, " 2001- yilidin buyan xitay hökümiti shinjyang Uyghur aptonom rayonida diniy pa'aliyetlerge zerbe bérish ishlirini téximu éghirlashturdi" dep otturigha qoyulghan.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar , doklatning diniy erkinlik qismida Uyghurlarning diniy erkinlikini yéqinqi yillardin buyan éghir dexli teruzge uchrap kelgenliki sanliq melumatlar bilen tepsiliy otturigha qoyulghan bolup, kéler qétimliq programmimizda dawamliq tonushturush élip barimiz. (Jüme)