Kishilik hoquq olimpik mesh'ili amstérdamgha keldi


2007.10.08

Afina- Qarshi-200.jpg
Bu kishlik hoquq mesh'ilining bashlinish nuqtisi afinadiki körünüshi. AFP Photo

Béyjing olimpik yighinini bayqut qilish kishilik hoquqi olimpik mesh'ili bu yil 8 ‏- ayda grétsiye paytexti afénada bashlinip, romaniye, awstiriye, slawakiye, litwa qatarliq yawropa döletlirini bésip ötkendin kéyin, ötken hepte gollandiye paytexti amstérdamgha yétip keldi we amstérdamda kütiwélish pa'aliyiti ötküzüldi.

Gollandiye, kishilik hoquqi mesh'ili bésip ötidighan eller ichide simwolluq ehmiyiti zor döletlerning biri bolup, buning ehmiyiti xelq'ara sot mehkimisining gollandiyige jaylashqanliqi shundaqla gollandiye xitay sayahetchiliri eng köp sayahet qilidighan dölet bolghanliqidur. Kishilik hoquqi ziyankeshliki, falun'gong we diniy guruhlargha zerbe bérish, ölüm jazasi shundaqla tibet hem Uyghurlarni basturush siyasitige qarshi turüshni meqset qilghan kishilik hoquqi mesh'ili, gollandiyide aldi bilen xelq'ara sot mehkimisi jaylashqan ga'aga shehirige ulashturuldi we bu yerdin paytext amstérdamgha yetküzüldi. Amstérdam xitay sayahetchilirining we xitay hökümet sayahet ömeklirining körüshke aldiraydighan sayahet menzili bolup, amstérdamdiki " qizil chiragh rayoni" xitay sayahetchilirini eng jelp qilidighan sayahetgahlarning biridur. Shübhisizki , béyjing olimpik yighinini bayqut qilish kishilik hoquqi olimpik mesh'ili, amstérdam we ga'agadiki xitay sayahetchilirining diqqitini tartmay qalmaytti.

"Uyghur ili xitayning témishwarasi bolup qalidu "

Gollandiye Uyghur jem'iyiti béyjing olimpik yighinini bayqut qilishni qollaydighan teshkilatlarning biri bolup, mezkur jem'iyetning re'isi bextiyar shemshiddin, kishilik hoquqi mesh'ilini amstérdamda aylandurushning ehmiyiti we gollandiyidiki béyjing olimpik yighinini bayqut qilish pa'aliyiti heqqide toxtaldi. Kishilik hoquqi mesh'ili amstérdamgha kélish sepiride bésip ötken yawropa sheherlirining biri, romaniye hazirqi zaman tarixidiki meshhur sheher témishwaradur.

Témishwara, romaniyining kichik bir kömür sana'et merkizi bolushigha qarimay, 1990 ‏-yillardiki dunya sotsiyalizim lagirining yiqilish dewride nami chiqqan meshhur bir jay. Bu sheherde 1989 ‏- yili romaniye diktaturi nikjolay chi'osiskogha qarshi kötürülgen xelq qozghilingi, romaniyide sotsiyalizmning yiqilish we chi'osésko hem xanimi élina chi'oséskoning ölümi bilen axirlashqan idi.

Xitay hökümiti 1989 ‏- yili tyen'enmén démokratiye herikitining oqughuchilar rehbiri örkesh döletni "Uyghur ili xitayning témishwarasi bolup qalidu dédi " dep eyibligen . 4 ‏- Iyun démokratiye herikiti rehberlirining biri, hazir fransiyining parizh shehiride yashaydighan jang jyen, kishilik hoquqi mesh'ilining amstérdamgha kélishini qarshi élish pa'aliyitige qatnashqan xitay démokratlirining wekili. U, amstérdamdiki qarshi élish murasimi heqqide muxbirimizgha mundaq deydu. "Biz hazir amstérdamda turuwatimiz. Amstérdam gollandiyining eng qedimi we su üstidiki wénitsiyige oxshaydighan shehiri. Bügün yene bu yerde ikki meshhur putbol komandisi musabiqe ötküzüwatidu. Mushu munasiwet bilen bügün meydanda adem nahayiti köp. Buningdin si'irt yene ,pa'aliyitimizge qatnishiwatqan gollandiye parlamént ezalirining sani xéli köp."

" Kompartiye hökümranliqi we kishilik hoquqi ziyankeshliki bolmighan olimpik ötküzüshni qollaymiz "

Kishilik hoquqi mesh'ilini kütüwélish pa'aliyiti amstérdamning meshhur sayahet menzilgahi damu meydanida ötküzüldi. Kanada tewelikidiki adwokat, b d t ning sabiq sotchisi deywid matas amstérdamdiki murasimda söz qilghan chet'ellik kishilik hoquqi pa'aliyetchilirining biridur. U, nutqida olimpik yighinini béyjingda ötküzüshning 6 shertini otturigha qoyup, eger olimpik yighini béyjingda ötküzülmekchi bolsa, her qandaq kishining olimpik yighinigha qatnishish hoquqi bolushi kérek. Xitay hökümiti falun'gung teriqiti, étnik we diniy guruhlargha qaratqan buzghunchiliqini toxtitish, gaw jishinggha oxshash kishilik hoquqni yaqlighuchi adwokatlarni qoyuwétish qatarliq shertlerni hazirlisa, biz olimpik yighinining béyjingda ötküzülüshini qollaymiz, dep tekitligen.

Gollandiye Uyghur jem'iyitining re'isi bextiyar shemshidin, kishilik hoquqi mesh'ilining amstérdamgha yétip kelgenlikini qarshi élip, Uyghur teshkilatlirining bu pa'aliyetni qollashtiki seweblirini chüshendürdi. Pa'aliyetni öz közi bilen körgüchilerning radi'omizgha eskertishiche, shu küni damu meydanda ademler nahayiti köp bolup, pa'aliyetni oyushturghuchilar béyjing olimpik yighinigha qarshi teshwiqat wereqilirini tarqatqan we aqboz rextke xitay xelqining kompartiye hökümranliqi we kishilik hoquqi ziyankeshliki bolmighan olimpik ötküzüshini qollaymiz, dégen mezmunda imza toplash pa'aliyiti élip bérip, gollandiyilikler we gollandiyidiki chet'ellik sahayetchilerning béyjing olimpik yighini we xitay kishilik hoquqi xatirisige diqqitini qozghimaqchi boldi. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.