Klinton xanim intérnét erkinlikini qoghdashni telep qildi

21 - Yanwar küni, amérika dölet ishlar ministiri hélari klinton xanim axbarat muzéyida intérnét toghrisida söz qilip, torgha cheklime qoyghan we tor xaklighan hökümet hem shexslerge qarshi xelqara imbargo yürgüzüshni telep qilghan. Süret, klinton xanim sözde.

Amérika dölet ishlar ministiri hélari klinton xanim peyshenbe küni bu mesile toghrisida söz qilip, torgha cheklime qoyghan we tor xaklighan hökümet hem shexslerge qarshi xelq'ara imbargo yüzgürüshni telep qildi.

Analizchilar, bu klinton xanimning dölet ishlar ministirliq wezipisini atqurghan bir yildin buyan xitay toghrisidiki eng jiddiy agahlandurushidur, dep qarimaqta.

Amérika dölet ishlar ministiri hélari klinton peyshenbe küni paytext washin'gtondiki nyuziyum axbarat muziyida intérnét erkinliki toghrisida söz qilip, amérika-xitay arisida talash-tartish qozghighan Google shirkitining xitaydiki meshghulati ighwagerchilikke uchrash mesilisige inkas qayturdi.

Klinton xanim nyuziyum axbarat muziyidiki sözide, amérika intérnét shirketlirini tor erkinlikini qollashqa chaqirip, tor hujumini jazalashni, dunya jama'etchilikining tor hujumini tenqidlishini, xitayning Google gha qarshi élip bérilghan tor hujumini tekshürüp, tekshürüsh netijisini ashkara élan qilishini telep qildi. U, xitay, shimaliy koriye, tunis we özbékistanlarning ismini tilgha élip, bu eller "uchurning erkin almishishi"ni tosaydighan yaki uchurgha cheklime qoyidighan döletler ikenlikini, wéytnamda bolsa ijtima'iy mezmundiki torlarning "tuyuqsiz ghayip bolghanliqi"ni bildürdi.

Klinton xanim yene, xitay, se'udi erebistan we wéytnamlarning "intérnétni kishilerning étiqadini nishan'gha alidighan we jimiqturidighan qoralgha aylanduruwalghanliqi"ni tenqidlep, "biz intérnétning pütün insaniyet bilim we pikirdin teng behriman bolidighan qoral ikenlikide ching turimiz..." "Lékin bezi döletler éliktronik tosalghularni qurup, öz xelqining dunya uchur torigha ulinishining aldini éliwatidu..." "Ular izdesh matoridiki söz, isim we atalghularni öchürüp tashlap, siyasiy nutuqlirida zorawanliqni teshebbus qilmighan puqralarning shexsi turmushigha ighwagerchilik qiliwatidu" dep körsetti.

Klinton xanimning nutuqi Google shirkiti yéqinda xitay öktichi zatlirining Gmail xet sanduqi xaklan'ghanliqini, xitayning uchurgha cheklime qoyush toghrisidiki bésimigha uchrighanliqini jakarlap, gézi kelse xitaydiki soda pa'aliyitini toxtitidighanliqini bildürgen, amérika hökümiti bolsa xitay bilen bu mesile üstide sözlishiwatqan mezgilde élan qilin'ghan idi. U, amérika intérnét shirketlirining uchurgha cheklime qoyush toghrisidiki bésimgha tiz pükmeslikini telep qilip,"siyasiy meqsetlik uchur cheklimisini ret qilish amérika téxnika shirketlirining özige xas bir markisi bolup qélishini ümid qilimen" dédi.

Xitay bolsa Google ning xitaydiki pa'aliyitini toxtitish heqqidiki agahlandurushini xitay - amérika munasiwitige baghlap chüshenmeslik kérek, dep eskertmekte. Xitay tashqi ishlar ministirliqi tünügünki bayanatida "eger Google ning junggodiki sodisida her qandaq mesile tughulsa, bu junggo qanunigha asasen bir terep qilinishi kérek" dégen shundaqla Google" mesilisi ikki hökümet we ikki dölet arisidiki munasiwetke baghlanmasliqi kérek. Bolmisa bu bek ashuruwetkenlik bolidu" dep tekitligen.

Lékin klinton xanim nyuziyum axbarat muziyidiki sözide xitayni Google gha hujum qilish weqesini tekshürüshke chaqirip, tekshürüsh netijisini ashkara élan qilishni telep qildi. U mundaq deydu" :intérnét xitayda ghayet zor ilgirileshke érishti. Hazirning özide nahayiti nurghun kishining torda ikenliki shahane bir hadisidur..." "Lékin uchurgha bimalal érishishni chekleydighan yaki tor qollan'ghuchilarning asasi kishilik hoquqini depsende qilidighan döletler, kelgüsi esirning tereqqiyatidin mehrum qélish xewpi bar ellerdur."

Amérika dölet mejlisidiki bezi ezalar ilgiri Google, Microsoft, Yahoo, Cisco qatarliq nazuk téxnika shirketlirini xitaygha hemkarliship, xitayning intérnét bixeterlik tosmisi qurushigha yardem bérish bilen tenqidligen idi. Google Shirkiti xitayda tor hujumigha uchrighandin kéyin pikir bildürüp, uchurgha cheklime qoyush toghrisidiki bésimgha bash egmeydighanliqini, xitaydiki sodisi toxtitilish xewpige duch kelse, bu meydani özgermeydighanliqini bildürgen idi.

Google Amérika dölet mejlisidiki bezi ezalarning jiddiy diqqitini qozghap, yer shari intérnét erkinlik qanunining tézrek maqullinishini telep qilidighan pikirlerning küchiyishige seweb bolghan idi. Amérika kéngesh palatasining 5 neper ezasi dölet mejlisining xam chot ajritip, intérnét erkinliki bolmighan döletlerning erkin tor tereqqiyatini qollashni telep qildi. Buning aldida awam palatasining ezasi frank wolf, kristofir simit qatarliqlar axbarat élan qilish yighini ötküzüp, dölet mejlisini intérnét erkinlik qanunini tézrek maqullashqa ündigen idi.

Klinton xanim peyshenbe künki sözide xitayni ima qilip,"uchurning erkin almishishigha buzghunchiliq qilidighanlar yaki bu gherezdiki her qandaq birsi, iqtisadimizgha, hökümitimizge we jem'iyitimizge tehdit salghuchidur" dep körsetti. U xelq'ara jem'iyetni tor hujumi élip baridighan shexs yaki döletlerni jazalap, ularning jawabkarliqini sürüshtürüshke chaqirdi. Klinton xanim, "tor hujumi bilen shughullan'ghan dölet we shexsler jawabkarliqqa tartilishi we xelq'ara eyibleshke uchrishi kérek. Torlashqan dunyarimizda bir döletning torigha hujum qilish hemmige hujum qilghanliqtur," deydu.

Xitay bolsa özining tordiki bezi uchurlarni süzüwétish hoquqi barliqini eskertip, xitayda soda pa'aliyiti bilen shughullinidighan chet'ellik shirketlerning xitay qanunigha boysunushi kéreklikini üzlüksiz eskertip keldi. Bezi analizchilar klinton xanimning nutuqi xitay da'irilirining zerdisige tégidighanliqini, chünki xitay Google mesilisini kichiklitishke tirishiwatqanliqini bildürgen.

Klinton xanimning nutuqi élan qilinishning bir az aldida, xitayning mu'awin tashqi ishlar ministiri xé yaféy xitay hökümitining Google gha yardem qilip, bu mesilini hel qilishni xalaydighanliqini ilgiri sürgen idi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.