Kosowa musteqilliq herkiti halqiliq basquchta

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

2007 -Yili 10 - dékabir küni, yawropa parlaménti bash ishtabida yighin ötküzdi. Yighinda, EU ning tashqi ishlar bashliqi solana ependi bilen rusiye tashqi ishlar ministiri pikir almashturmaqta. AFT Photo

Amérika, rusiye we yawropa ittipaqining bashchiliqida teshkillen'gen, kosowa mesilisini muzakire qilish hey'itining wezipe mudditi bu yil 10 ‏- dékabir küni ayaqlashti. Mezkur hey'etning kosowa mesilisidiki ikki terepni kélishtürüsh gheyriti netije bermidi. Nöwette, kosowa musteqilliqini eng qet'iy meydanda turup qollawatqan dölet amérika, amérika tashqi ishlar ministiri kandiliza rayisning bildürüshiche, kosowa muzakirisini yenimu sozushning hajiti yoq, qarar derhal bérilishi kérek.

Rusiye we xitay kosowa musteqilliqighe qarshi

Rusiye we xitay kosowa musteqilliqighe qarshi meydanda. Yawropa ittipaqidiki 27 dölettin 22 si kosowa musteqilliqini qollash terepdari, emma, bular musteqilliq bayanatining derhal élan qilinishigha qarshi؛ muzakire yene bir mezgil dawam qilishi, mümkin qeder tereplerning toluq qoshulushi bilen élan qilinishi kérek. Yawropa ittipaqidiki grétsiye, ispaniye, romaniye qatarliq 5 dölet kosowa musteqilliqighe qizghin pozitsiyide emes.

Ularning qarishiche, kosowaning musteqilliqi dunyaning bashqa jayliridiki bölünüsh heriketlirini jasaretlendürüp qoyush xewpi bar. B d t bixeterlik kéngishi aldimizdiki hepte yeni 19 ‏-dékabir küni, kosowa mesilisi muzakire hey'itining doklatini közdin köchürmekchi. Buning bilen kosowaliqlarning aldida bir tallash yoli turmaqta, biri, sérbiyining maqulluqi we xelq'ara küchlerning testiqini kütmestinla musteqilliqini jakarlash, yene biri bolsa, xelq'ara bilen hemkarliship, yene bir mezgil purset kütüsh.

Kosowa tarixtin buyan sérbiyining ayrilmas bir parchisi bolghan emes

2007 - Yili 10 - dékabir küni, minglighan kosowaliq albanlar amérika we kosowa bayraqliri bilen keng kölemde namayish élip bérip, kosowa hökümitini derhal musteqilliq élan qilish toghrisida dewet qildi. AFT Photo

Mana bu tarixiy pursette kosowa musteqilliq mesilisi dunya jama'et pikrining muhim témisigha aylandi. Bu témida yézilghan maqalilerdin biri alban proféssor eset stawilchning " kosowa heqiqiti" serlewhilik maqalisi bolup, mezkur maqale, kosowa musteqilliqi muzakirisidiki muhim talash-tartishliq mesililerge izahat bergen.

Sérbiyining kosowa mesilisidiki pozitsiyisi, kosowa sérbiyining ayrilmas bir parchisi, kosowa musteqilliqini qollash sérbiyining igilik hoquqini inkar qilish. Bu, xelq'ara qanun'gha, jümlidin b d t shertnamisigha xilap. Sérbiyining bu idiyisige proféssor eset stawilichi mundaq reddiye bergen: "aldi bilen sérbiyining kosowa üstidiki igilik hoquqi qanuniy emes. Chünki, kosowa, xelq awazi arqiliq sérbiyige qoshulghan emes, belki qoral küchi arqiliq bésiwélin'ghan."

Kosowa tarixtin buyan sérbiyining ayrilmas bir parchisi bolghan emes, peqet 1912 ‏- yili osmanli impériyisi parchilinishqa bashlighanda, teleysizlik bilen sérbiye asaritige qalghan.

Eset stawilichi, kosowa musteqilliq idiyisining asasliridin biri süpitide, kosowa we siriblar arisidiki toqunush tarixini körsetken. Uning qarishiche, tarix ikki milletning barawer yashiyalmaydighanliqini ispatlap bolghan. Eset stawilichning bildürginidek, kosowa albanlirining musteqilliq herikiti 19 ‏- esirning otturilirida bashlan'ghan bolsimu, ular osmanli impériyisi parchilan'ghanda sérbiyining qoligha qalghan. Yugoslawiye fédératsiyisi qurulghanda bérilgen aptonomiye hoquqi 1989 ‏- yili sérbiye teripidin emeldin qaldurulghandin kéyin, milliy toqunush ewjige chiqqan. Toqunush axiri nato armiyisining arilishishi bilen toxtitilghan.

10% Ni igileydighan siriblar nopusi pilanliq halda köchürüp kélin'gen

Eset stawilichining bildürüshiche, kosowa musteqilliq idiyisining yene bir asasi, albanlarning étnik kimlikidur. Uning qarishiche, bügün kosowa nopusining %90 ini albanlar teshkil qilidu, 10% ni igileydighan sérblar nopusi pilanliq halda köchürüp kélin'gen nopus.

Kosowada asasliq nopusni teshkil qilidighan albanlar öz teqdirini özi belgilesh hoquqigha ige.

Hazir b d t gha eza döletler ichide, nopus jehettin kosowa albanlirining nopusigha yeni nopusi 2 milyon'gha yetmeydighan 58 dölet bar. Térritoriye jehettin kosowa térritoriyisige yetmeydighan dölettin 34 i bar. Eger, eger igilik hoquqluq döletlerge chéqilmasliq xelq'ara qanundiki mutleq shert bolidighan ish bolsa, b d t özige yéngi eza qobul qilmasliqi kérek idi, emma 1992 ‏- yilidin 2002 ‏- yilighiche, b d t gha yéngidin 34 eza qétildi.

Eset stawilichining bildürüshiche, sabiq yugoslawiye fédiratsiyisining asasiy qanunimu, kosowani sérbiyining bir parchisi dep tonughan emes, shunga kosowagha aptonomiye hoquqi bérilgen. Kosowagha bérilgen aptonomiye hoquqi kosowaliqlarning étnik kimliki we térritoriye chégrisining sérbiyidin ayrim tonulghanliqining ispatidur.

Kosowadiki siyasiy partiyilerning birinchi shu'ari kosowa musteqilliqini derhal élan qilish

Proféssor eset stawilichi, bezi döletlerning endishisining orunsiz ikenlikini izahlap mundaq dégen: kosowa mesilisi dunyaning bashqa jayliridiki bölünüsh heriketliridin perqliq. Mesilen, yawropadiki, shotlandiyilikler, basklar we katolinlar özliri yashawatqan dölette qirghinchiliqqa yoluqqini yoq, hetta zulumghimu uchrighini yoq. Shunga kosowa musteqilliqi tinch yashawatqan milletlerni bölünüshke chaqirish rolini oynimaydu. Kosowa bilen sérbiye arisidiki munasiwet, hindonéziye bilen sherqi timor, malayshiya bilen sin'gapor, éfi'opiye bilen éritrina arisidiki munasiwetke oxshaydu. Ular arisidiki munasiwet qoral bilen mejburiy shekillen'gen munasiwet idi, axirida xatime bérildi. Kosowa bilen sérbiyining pütünlikimu shundaq shekillen'gen we xatime bérilishi kérek.

Kosowa albanliri bügün, musteqilliq arzusida birdeklikke ige. Shunglashqa, kosowadiki siyasiy partiyilerning teshwiqat riqabitidiki birinchi shu'ar, kosowa musteqilliqini derhal élan qilish. Shunga b d t bixeterlik kéngishining 19 ‏- dékabirdiki muzakirisining qararidin kéyin, kosowa xelqining musteqilliq herikitide qedemni qandaq basidighanliqi dunya jama'etchilikining diqqitini tartmaqta. (Shöhret hoshur)