Amérika we tibet sergerdan hökümiti xitayning "lama warislirini teyinlesh belgilimisi" ge inkas qayturdi


2007.09.03

Tibet 09 03 2007.jpg
Tibettiki bir qayta törelgen yash lama (2006 - yili) Photo: Palden Gyal/RFA

Xitay hökümiti yéqinda tibet lamalirining waris teyinlesh qa'idisini élan qilip, tibetlik lamalar yéngi waris teyinligende choqum xitay hökümitining testiqini élishi kéreklikini, eger , lamalar hökümetning testiqini almay waris teyinlise, bu " qanunsiz " dep qarilip, yéngi lamaning étirap qilinmaydighanliqini belgiligen. Bu belgilime tibet sergerdan hökümiti we amérika diniy ishlar komitétining tenqidige uchridi.

Xitay testiqlimighan lamalar "inawetsiz"

Xitay da'irilirining yéngi belgilimisi buyiche tibetlik lamalar waris teyinligende choqum munasiwetlik organlarning tekshürüsh we testiqini élish kérek. Eger bu organlarning tekshürüsh we testiqini almisa xitay hökümiti, yéngi teyinlen'gen bu lamalarni " qanunsiz" we "inawetsiz " dep qaraydu . Shinxu'a axbarat agéntliqi bu heqtiki xewiride, emdi lamalar hökümetning ruxsiti bilen teyinlinipla qalmay, chet'eldiki diniy küchlerning lama teyinleshke arilishishi tosap qélin'ghanliqini ilgiri sürdi.

Xitay hökümiti ötken ay béyjingda chaqirghan tibet lamalirining waris teyinlesh mesilisi heqqidiki xizmet yighinida, lamalar waris teyinligende choqum tibet aptonom rayonini asas qilish, eger dalay lamaning warisi chet'elde tughulsa xitay merkizi hökümiti buni dalay lamaning "bölgünchilik" herikitini toxtatqan yaki toxtatmighanliqigha qarap pozitsiye bildüridighanliqini, eger " bölgünchilik" herikitini toxtatmisa dalay lama teyinligen warisni " inawetsiz " dep qaraydighanliqini tekitligen.

Mutexessisler: siyasi gherezlik belgilime

Merkizi hindistanning daramsala rayonidiki tibet sergerdan hökümiti bolsa xitay da'irilirining bu belgilimisi tibetning diniy, medeniyitige qilin'ghan ziyankeshlik, dep eyiblimekte. Tibet sergerdan hökümitining diniy we medeniyet ministiri sérin funsok, yekshenbe küni élan qilghan bu heqtiki bayanatida, dalay lama we tibet lamalirining qayta törilishini izdeydighan mexsus rahiblar barliqini we bu en'enining nechche esirlerdin béri dawam qilip kéliwatqanliqini eskertip, "lamaning qayta törilishi yuqiridin békitilidighan, awam xelq teripidin saylinidighan yaki xalighan bir ademni teyinlep qoyidighan nerse emes"dep agahlandurdi.

Sérin fonsukning eskertishiche, xitay hökümitining bu belgilimisi diniy erkinlik prinsipigha pütünley zit. Amérikidiki xitay analizchi lyu shawju, xitay da'irilirining bu belgilimisi siyasi gherezlik bolup, bu bir diniy siyaset emes, dep körsetmekte. U bu heqtiki analizida " tibettiki bu siyaset siyasiy gherezni chiqish qilghan, yeni bu tibettiki yüz bérish éhtimali bar bir qalaymiqanchiliqtin ensirewatqanliqning bishariti. Buningda ular dalay lama ölgendin kéyin, hetta lamaning qayta törilishidin kéyinmu weziyetni kontrol qilalmasliqidin ensirimekte "deydu.

A d e k: bu belgilime diniy barawerlik prinsipigha xilap

Xitay da'irilirining tibettiki yéngi diniy belgilimisi tibet sergerdan hökümitiningla emes, amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétiningmu tenqidige uchridi. Komitét ezalirini amérika prézidénti teyinleydighan we dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanim komitét ezasi bolghan bu organ 31 - awghust küni élan qilghan bayanatida, bu belgilime tibet rahiblirini öz diniy rehberlirini özliri tallash hoquqidin mehrum qildi.

Bu xitayning tibet rahiplirigha üzlüksiz türde kishiler qobul qilalmaydighan basturush siyasiti yüzgüziwatqanliqini körsitidu, dep eyibligen. Bayanatta eskertishiche, bu belgilime b d t ning diniy barawerlik prinsipigha xilap bolupla qalmay, bu yene xitay hökümiti bilen dalay lama arisidiki munasiwetni murekkepleshtürüp, tibet mesilisining bir terep qilinishigha tosalghu peyda qilishi mumkin.

Bu belgilime hökümet bilen diniy guruhlar arisidiki toqunushning mehsuli

Xitay hökümiti bu belgilime puqralarning diniy erkinliki we lamalarning waris tallash hoquqigha hörmet qilish, waris tallash mesilisini qa'idileshtürüshni meqset qilghan, dep körsetmekte. Amérikidiki analizchi lyu shawju bolsa bu belgilime xitay hökümiti bilen diniy guruhlar arisidiki sürkilish küchiyiwatqanliqining mehsuli, dep qaraydighanliqini bildürdi.

Lyu'ning eskertishiche, xitayda kommunizm idé'ologiyisining yimirilishige egiship, diniy guruhlar kücheymekte we xitay hökümiti bilen diniy guruhlar arisidiki sürkilish jiddiyleshmekte. U mundaq deydu, "meyli budda diniy yaki xristyan dinining bolsun hökümet bilen sürkilish ehwali éghir. Eger xitay özining idé'ologiye jehettiki hökümranliqini qanchilik kücheytse, bu dégenlik diniy sahede shunchilik jiddiy riqabetke duch kéliwatidu, dégenliktur. Shunga bu sahediki kontrolni shunchilik jiddiyleshtürmekte."

Dalay lama bilen xitay hökümiti arisida lama tallash mesilisidiki toqunush dalay lama 1995 - yili 6 yashtiki gédun chüyji nyimani 10- benchen lamaning warisi, dep élan qilghanda yüz bergen bolup, bu ösmür penchen lamaning nezerbent qilinishigha sewebchi boldi. Dalay lama tikligen 11- benchenni étirap qilmaydighanliqini jakarlighan xitay hökümiti, shu yili yene bir ösmürni 11- penchen lama, dep élan qildi. Dalay lama tikligen 11 - penchenni 12 yildin béri nezerbent astida tutup turiwatqan bolsimu ,lékin hazirgha qeder tutup turuluwatqanliqini ashkarilashni ret qilip kelmekte.

Bu belgilime yéngi nerse emes

Bezi közetküchilerning neziride xitay tibet lamalirining waris tallash ishigha burundinla arilishiwatqan bolup, xitay hökümiti 1 - séntebirde yolgha qoyghan belgilime emeliyette yéngi nerse emes. En'gliyide yashaydighan xitay yazghuchi ma jyen, "lamalarning waris tallash mesilisi bu höjjet tarqitilishtin burunla kompartiyining tizginlishide bolup kelgen bolup, bu yéngi mesile emes. Men sichüendiki chaghlirimda lamaning qayta tughulush jeryani nahayiti murekkep ikenlikini, buni testiqlash üchün nahayiti uzun waqit kétidighanliqini anglighan idim,"deydu.

Tibetning lama diniy en'eniside yuqiri derijilik bir lama ölse, mexsus rahiblar tibet dinining muqeddes desturliridiki bisharetlerge asasen ölgen lamaning iz basarini izdeydu we diniy desturdiki bisharetke uyghun kélidighan ösmürni ölgen lamaning qayta tirilishi, dep élan qilidu. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.