Médwédéw mongghuliyide uran qazmaqchi
Muxbirimiz ümidwar
2009.08.26
2009.08.26
AFP Photo
Tehlilchiler rusiyining kona tesir da'irisidiki rayonlargha qaytip kéliwatqanliqini ilgiri sürüwatqan bu künlerde, krémilning yéngi rehbiri dmitriy médwédéw dunyadiki eng chong ichki quruqluq döliti mongghuliyining paytexti ulanbatorda ikki kün resmiy ziyarette boldi.
Rusiyining itar - tas agéntliqining xewer qilishiche, prézidént médwédéw ulanbatorda téxi yéqindila saylan'ghan prézidént saxi'agiyn elbegdorji bilen körüshüp, ikki döletning en'eniwi munasiwetlirini kücheytishni tekitlesh bilen birge, yene bir qatar kélishimlerge imza qoydi. Médwédéw bilen elbegdorjining tüzgen kélishimlirining ichide eng muhimliri rusiye bilen mongghuliyining birlikte uran kanlirini tépish we qézish shirkiti qurush toxtamnamisi bolup hésablinidu. Bulardin bashqa yene bir qatar soda - iqtisadiy munasiwetlerni kücheytishni meqset qilidighan kélishimlermu imzalan'ghan.
Ikki prézidént xelq'ara mesililer we b d t ni islahat qilish qatarliqlar mesililer boyichimu pikir almashturghan bolup, rusiye terep mongghuliyining yadrosiz döletlik salahiyitini qollaydighanliqini bildürgen. Ikki terep yene istratégiyilik shériklik munasiwetlirini kücheytish heqqide bayanname élan qilghan bolup, médwédéw mongghuliyining amérika qoshma shtatliri we xitay bilen bolghan hemkarliqlirini rawajlandurushini qollaydighanliqini bildürgen.
Rusiyining xewerler agéntliqining tarqatqan uchurida éytilishiche, dmitriy médwédéw mongghuliye hökümiti sahibxanliq qilghan xalxin - gol urushining ghelibe qazan'ghanliqining 70 yilliqini xatirilesh pa'aliyitige qatniship, eyni waqittiki urushqa qatnashqan rusiyilik we mongghuliyilik kona jengchilerni qobul qilghan hemde bu urushqa qomandanliq qilghan sabiq sowét ittipaqining marshali jukowning ulanbatordiki heykilige gül chembirek qoyghan.
Médwédéw xatirilesh murasimida sözligen nuqtida "xalxin - gol urushining ghelibisi bizning xelqlirimizni uz - ara baghlighan qehrimanliq betlirige bolghan hörmitimiz we uni xatirilishimizning ispati. Xalxin - goldiki jenglerde bizning dostluqimiz sinaqlardin ötti we bügün künlerdimu biz buni xuddi burunqigha oxshashla qedirleymiz" dep jakarlighan shuningdek sowét ittipaqining mongghuliyining asasliq siyasiy we iqtisadiy shériki bolup, uning yardimi bilen mongghuliyining 80% iqtisadiy sistémisining qurulghanliqini tekitlep ötken.
Tarixchilar xalgin - gol urushining ghelibisining emeliyette mongghuliyining musteqilliqining saqlinip qélinish kapaliti bolghanliqini mu'eyyenleshtüridu. Mongghuliye hökümiti, 1939 - yili 8 - ayda ghelibe qilghan bu urushning 70 yilliqini xatirilesh arqiliq özlirining musteqil döletchilikining bügünki kün'giche mewjut bolup turushining tarixiy ehmiyitini esligen.
Xalxin - gol mongghuliye chégrisi ichidiki bir deryaning nami bolup, 1931 - yili yaponlarning himayisi bilen manjugo döliti qurulghandin kéyin, xalxin - gol mongghuliye bilen manjuriyining chégrisi bolup qalghan. Biraq, manjuriye hökümiti bilen mongghuliye hökümiti arisida bu yerni talishish weqesi yüz bérip, ikki terep arisida chégra toqunushliri dawamlashqan .
Xalxin - gol mongghuliyige tewe bolsimu, lékin bu jay emeliyette yaponiye bilen sowét ittipaqining chégrisigha oxshap qalghan bolup, 1936 - yilidin kéyin sowét qizil armiyisi bu rayon'gha kirip orunliship, yaponiye armiyisi bilen tirkeshken hemde 1938 - yili xasan köli etrapida sowét armiyisi bilen yaponiye armiyisi arisida urush yüz bergen. 1939 - Yili may éyidin bashlap, yaponiye mongghuliye chégrisi ichige ichkirilep kirip, sowét we mongghul qoshunlirigha hujum qozghap turghan, netijide toqunushlar kéngiyip, ayropilan we tankilarni ishqa sélish derijisige yetken. Shu yili 6 - ayda yaponiye keng kölemlik hujum qozghighan bolup, awghustqa kelgende urush yuqiri pellige yétip, sowét terep 60 ming esker, 500 din artuq ayropilan we 500 din artuq tanka, yaponiye terep 700 din artuq ayropilan, 180 tanka hemde 75 ming esker chiqarghan.
Sowét, armiyisige marshal jukow qomandanliq qilghan bolup, keng kölemlik qattiq jenglerdin kéyin yaponiye armiyisi pütünley meghlub bolghan. Emma, ikki terep arisidiki toqunushlar dawamlishiwergen bolsimu, biraq 15 - séntebir küni moskwa, ulanbatur we tokyo arisida urush qilmasliq shertnamisi tüzülgende toxtighan.
Rusiye tarixchiliri sowét ittipaqining xalxin - gol ghelibisining eyni waqitta yaponyining sowét ittipaqigha hujum qilishini tosup qalghanliqi we 1941 - 1945 - yillirighiche bolghan ariliqtiki weten urushi mezgilidimu, yaponiyining sherq tereptin hujum qilmasliqi üchün shert hazirlighanliqini jezimleshtüridu. Mongghuliye tarixchiliri bolsa, xalxin - gol urushining ghelibisini emeliyette sowét we mongghul qoshunlirining birlikte qolgha keltürgenliki, bu ghelibining oxshashla yaponiyining mongghuliyini bésiwélishining aldini alghanliqi hemde sowét ittipaqigha hujum qozghishida tosaqliq rolini oynighanliqini mu'eyyenleshtüridu.
Mongghuliye sowét ittipaqining yimirilishidin kéyin, özining xuddi 16 - sowét ittipaqdash jumhuriyitidek ornidin qutulup, moskwaning tesir da'irisi astidin chiqish pursitige érishti hemde amérika, xitay we yaponiye qatarliq döletler bilen erkin alaqe qilip, öz iqtisadini tereqqi qildurush shuningdek xelqaradiki tesirini ashurushqa tirishti.
Médwédéwning ulanbatorni ziyaret qilishi rusiye metbu'atliridiki mulahizilik témigha aylan'ghan bolup, rus analizchiliri ulanbatorning öz dölet bixeterlikini kapaletke ige qilishta özige bir esirge yéqin waqit hamiliq qilghan krémildin ayrilip qalsa bolmaydighanliqini chüshen'genlikini, krémilningmu özining bu kona istratégiyilik nuqtisidin ayrilip qalsa bolmaydighanliqini tonup yetkenlikini otturigha qoyushti.