Merdlik we béxilliq heqqide

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghurlar merdlik bilen séxiyliqni yaxshi köridighan bir xelq. Shunga Uyghurlarda merdlik bilen séxiyliqni maxtaydighan, béxilliq bilen namerdlikni söküdighan maqal-temsiller nahayiti köptur. Dunyada merdlik bilen séxiyliqni maxtimaydighan bérer millet, bérer din we bérer pelsepe bolmisa kérek. Merdlik bilen séxiyliq maxtashqa tégishlik bir güzel exlaq bolghinidek, béxilliq bilen namerdlik pütün insaniyetning lughitide sökülidighan bir nachar xuluqtur.

Alim sirajiddin ezizining merdlik bilen béxilliq ikkisini sélishturup éytqanliri

Mekke mukerreme shehiride turushluq wetenperwer yash alim sirajiddin ezizi merdlik bilen béxilliq ikkisini sélishturup mundaq dédi: allah ta'ala qur'an kerimde béxilliqni söküp mundaq deydu: "béxilliq qilip (allahning sawabidin) özini bihajet hésablighan, kelime tewhidni inkar qilghan ademge kelsek, biz uninggha yaman yolni muyesser qilip bérimiz, u dozaxqa tashlan'ghanda, uning méli héch nersige esqatmaydu." Béxilliq qilghuchilarning peqet özlirige ziyan salghuchilar ikenlikini bayan qilip yene mundaq deydu: "kimki béxilliq qilidiken, u özining ziyini üchün béxilliq qilidu" . Emma merdlik we séxiyliqqa kelsek, qur'an kerim bu güzel exlaqni dunya we axirette nijatliqqa érishidighan heqiqiy möminlerning birdin bir süpiti bolghan halda, qur'anning béshidila maxtaydu: "ular ghaybke ishinidu, namazni ada qilidu, ular biz bergen mal mülüktin allah yolida serp qilidu....."

Sirajiddin ezizining éytishiche, ereblerde hezriti muhemmed eleyhissalam dunyagha kélishtin burun ötken hatem ta'i dégen bir adem merdlik we séxiyliqning birdinbir ülgisi we nemunisi bolup ötkeniken. Islamiyettin ilgiriki sha'irlardin bashlap ta hazirghiche herqandaq bir sha'ir shé'irlirida hatemni séxiyliq bilen merdlikning abidisi qilip maxtaydu. Biz Uyghurlar arisida tarqalghan hékaye, chöcheklerdimu hatem merdlik bilen séxiyliqning nemunisi qilip obrazlashturulghan.

"Körenglep ketme, körenglep ketküchilerni allah zadi yaqturmaydu"

Hatemning eksiche, musa eleyhissalamning zamanida qarun isimlik bir bay ötken bolup, qarun béxilliq bilen namerdlikning birdinbir obrazi bolup qalghan. Dunyadiki barliq samawiy dinlarda we insanlarning qelbide qarun obrazi lenetkar bolup saqlinip kelmekte. Éytilishilargha asaslan'ghanda, qarun intayin chong bay iken, uning xezinilirining achquchlirini 40 töge aran kötiridiken.

Qur'an kerim bu qissini mundaq bayan qilidu: " qarun musaning qewmidin idi. Qarun ulargha yoghanliq qildi, qarun'gha xezinilerdin shu qeder köp bergen iduqki, ularning achquchlirini (kötürüsh) küchlük bir jama'etkimu heqiqeten éghirliq qilatti, eyni waqitta qarun'gha qowmi éytti: "körenglep ketme ,körenglep ketküchilerni allah zadi yaqturmaydu, allah sanga bergen bayliq bilen axiret yürtini tiligin, dunyadiki nésiwengnimu ontimighin, allah sanga yaxshiliq qilghandek, sen allah(ning bendilirigimu) yaxshiliq qilghin, (béxilliq qilip) yer yüzide buzghunchiliqni tilimigin, allah buzghunchilarni zadi yaqturmaydu" . Qarun: "méning alahide bilimim bolghanliqtin, bu bayliqqa érishtim" dédi"

Ayette körginimizdek, qarun mal dunyasidin éhtiyaj igilirige chiqim qilishni qet'iy ret qilidu. Shuning bilen allah ta'ala uni tirik turghuzup mal dunyaliri bilen birge yerge yutquziwétidu. Allah ta'ala qur'an kerimde "qarunni uning öyi bilen qoshup yerge yutquzduq, uningdin allahning azabini tosiwalalaydighan bir jama'e bolmidi. Qarun özini qoghdiyalmidi." Dédi. Bu weqelik bashqa samawiy dinlarning kitabliridimu qeyt qilin'ghan meshhur bir hadisidur.

Dunyada tonnilap altun we milyardlap dollar yighqan milyardirlarning nam nishanisi qalmastin, azraq bayliqi bolsimu shu bayliqidin insaniyetke, xususen öz millitining éhtiyajliri üchün yardem qilghan janköyerlerning nam shöhriti kéyinki ewladlarning qelbide orun élip, tillarda medhiyilinip kelmekte.

"Bayliringlar béxilliship ketken waqitta, silerge yerning üstidin uning asti yaxshiraq bolup qalidu"

Sirajiddin ezizining éytishiche, dunyada her qandaq adem özining nam nishanining yaxshi ataq bilen qélishini, xuddi hatemdek, merdlik bilen séxiliqning ülgisi bolup, ewladlirining tillirida maxtinishni, allah ta'alaning dergahidimu shan shereplik bolushni yaqturidu, elwette. Shuningdek, dunyada héchkim özining nam nishanining qarundek béxilliqqa we namerdlikke misal bolup qélishini we xelqining éghizida lenetkar bolup qélishini hergizmu xalimaydu.

Her qandaq bir jem'iyetning tereqqi qilip rawaj tépishi üchün shu jem'iyettiki baylarning merd baylarning roli alahide chong bolidu, döletlerning iqtisadiy jehettin kötürilishidimu shu dölettiki baylar alahide salmaq orun tutidu. Shunga peyghember eleyhissalam: "bayliringlar béxilliship ketken waqitta, silerge yerning üstidin uning asti yaxshiraq bolup qalidu" dégen.

Bu hedisning menisi: bayliringlar allah ta'ala ata qilghan pul malliridin bashqa éhtiyaj igilirigimu serp qilip ularni qiyinchiliqtin qutquzmisa, asarettin, xorluqtin qutulush üchün , ilim pen öginip, keshipiyatlarni échip tereqqi qilish üchün pul malliridin serp qilmisa andaq baylarning we silerning ölgininglar yaxshi.

Dunyadiki her qandaq ilim pen, téxnika yéngiliqliri we keshipiyatlar eng awwal baylarning qollishi we maddiy jehettin séxilerche yardem qilishi sayisida öz méwilirini bérip kelmekte. Ilim dunya we axiretlik bext sa'adetlerge yétishning wasitisidur. Köp hallarda bu ilimni élish we bérish ishliri iqtisadqa éhtiyajliqtur. Köp hallarda bilim bilen bayliq bir ademde jem bolmaydu.

Séxi baylar mal dunyasidin ensirimeydu, belki rahet, huzur ichide hayat süridu

Shunga alim ilmi bilen, bay pul méli bilen jem'iyitige, millitige xizmet qilidu. Allah ta'ala bérer ademge bayliq ata qilsa uni ikki meqset bilen béridu: biri, uninggha in'am qilish yüzisidin؛ yene biri, uni sinash yeni bu bayliqni öz yolida qollinamdu yaki béxilliq qilip bésip yatamdu, dep imtihan qilish üchün béridu. Allah ta'ala buheqte: "silerning malliringlar we baliliringlar bir türlük sinaqtur" deydu.

Allah ta'ala in'am we sinaq teriqiside ata qilghan mal dunyani allah ta'alagha shükür qilish we muhtajlarning buningdiki heqqini ada qilish yüzisidin jem'iyettiki éhtiyaj igilirige yétim yésirlargha, péqirlargha, baqquchisi yoq tullargha, her qaysi sahelerde ilim tehsil qiliwatqanlargha we öz xelqining maddiy we meniwi jehetlerdin tereqqi qilip yuksilishige serp qilip turghan baylarning bayliqliri kündin kün'ge hessilep ashidu we emeliyettimu ashmaqta.

Mundaq baylarning allah-ta'alaning we insanlarning aldida yüzi yoruq, shani shewketlik bolidu. Eksiche, bayliqlirini allah ta'alaning in'ami, buningda éhtiyaj igiliriningmu heqqi bar dep tonumastin, öz küchüm bilen taptim emesmu dep harunche meghrurlunup, pir'ewnche chongchiliq qilip kéreklik jehetlerge serp qilshtin béxilliq qilidighan baylarni allah ta'ala mushu dunyadila özi xalighanche jazalaydu, bezisini qarundek yerge yutquzsa, bezisini pir'ewnni suda gherq qilghandek gherq qilidu, bezisini bolsa ebu jehilni öltürgüzgendek öltürgüzidu. Bulangchilar, qaraqchilar we qatillar teripidin herxil usullar bilen échinishliq halda öltürüliwatqanlar we bayliqidin ensirep ölümni kütüp ghem qayghu ichide turuwatqanlarning ichide ene ashundaq béxil baylarmu az emes.

Emma séxi baylar mal dunyasidin ensirimeydu, belki rahet, huzur ichide hayat süridu. Chünki allah ta'alani heqiqiy tonughan bay bu alte künlük alemde yighqan az tola bayliqining ghémini yémeydu, belki allah ta'alaning dergahida bu bayliqtin hésab bérishning ghémini qilidu, shunga u bayliqlirini kéreklik tereplerge serp qilishtin héch béxilliq qilmaydu. Shu sewebtinmu uning mal dunyasi beriket bilen köpiyipla turidu. Mana bu ré'alliq.

Béxilliqqa adetlen'gen xelq mal dunyasigha béxilliq qilghanliqtin, jénidin, nomusidin, hetta wetinidin ayrilip qalidu. Chünki adettiki éhtiyajliq tereplerge pul mal serp qilishtin béxilliq qilishqa adetlinip kelgen bir xelqning wetenning musteqilliqini qoghdash yolida pul mal serp qilishi mumkin emes, wetini üchün pul méligha béxilliq qilghanlarning uning yolida jénini bérelishi téximu mumkin emes.(Toxti)