Türkiye metbu'ati: bir millet köz yéshi tökmekte

• Muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Türkiye gézitining 8-ayning 20- künidiki sanida "bir millet köz yéshi tökmekte" mawzuluq maqale élan qilindi. Maqalini türkiye gézitining obzorchisi tunjay onur yazghan bolup, maqale mundaq bashlinidu: "bir eysa yüsüf ependi bar idi. Uning pütün ömri qiyinchiliq ichide esir sherqiy türkistanni xitayning ishghaliyitidin qutquzup, yéngidin erkinlikke érishtürüsh üchün ishench we mujadile bilen ötken idi. U sherqiy türkistandiki esir insanlarning awazi we azadliq ümidi bolghan idi. Awazini pütün dunyagha anglitish üchün uzun yil küresh qilghan idi. Kéyin ömri buninggha yetmey alemdin ötti. Hazir bolsa dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanim bu bayraqqa warisliq qilip, sherqiy türkistan xelqining awazini dunyagha anglitishqa tirishmaqta."

Türkiyidin ikki yérim hesse chongluqta zémini bar bolghan sherqiy türkistan

Aptor obzorini mundaq dawam qilidu: " 20-esirning axirida sowét ittipaqi yimirildi. Ruslarning boyunturuqi astidiki nurghun türk döletliri erkinlikke ériship musteqil boldi. Afriqida biz isminimu anglap baqmighan milletler musteqilliqini élan qilip yéngi döletlerni qurdi. Emma 1,828,418 kwadrat kilométir zémini bolghan, 35 milyon musulman türkiy millet yashaydighan, türkiyidin ikki yérim hesse chongluqta zémini bar bolghan sherqiy türkistan bolsa musteqilliqqe érishelmidi. Qoldin ketküzüp qoyghan erkinlik asan qolgha kelmisimu . Lékin ularning erkinlik ishqi héch qachan öchmigen."

Tunjay onur obzorida Uyghurlarning tarixi heqqide melumat bérip mundaq dep yazidu: "sherqiy türkistan tarixta türklerning bowiliri hésablinidighan kök türkler we Uyghurlar yeni oghuz qowmliri yashighan we yétishken tupraqlardur. Uyghurlar bolsa, tarixta bu tupraqlarda köchmen hayattin sheher hayatigha ötken tunji türkiy xelqtur. Uyghurlar yéza igilik, metbu'atchiliq we toqumichiliq tereqqiyatigha chong töhpilerni qoshqan bir millet. Uyghurlarda bilim, edebiyat we sen'et bashqa milletlerge qarighanda köp tereqqiy qilghan. Uyghur dölitidin kéyin bu zéminda qurulghan qaraxanilar döliti bolsa tarixta tunji qétim musulmanliqni qobul qilghan türk döliti süpitide tarix bétige yézilghan. Musulmanliqni qobul qilghandin kéyin abdulkérim ismini alghan satuq bughraxan bu zémindiki pütün türklerning musulman bolushigha sewebchi bolghan. Shuning bilen tarixtiki tunji islam türk döliti qurulghan idi. Pütünley türkiy qowmlardin terkip tapqan bu dölette tunji türk medeniyiti we islamning yughurilishidin barliqqa kelgen nurghun tarixiy asare -etiqiler yasalghan."

," türkiy tillar diwani" ni wujutqa chiqarghan xeliq

Türkiye gézitining obzorchisi tunjay onur maqalisini yene mundaq dawam qilidu: "qaraxanilar döliti türk kimlikini qoghdash üchün xaqaniye tilini resmi dölet tili qilip ishletken. Uyghur türkchisini tereqqi qildurup," türkiy tillar diwani", "qutatqu bilig", "atabetul heqayiq", "diwani hékmet" qatarliq meshhur eserlerni yazghan. Yene bu mezgilde tunji pochta idarisi, tunji doxturxana qurulghan bolup medeniyetning yuqiri pellisige qarap mangghan. Türk medeniyiti bilen islam medeniyiti birleshtürülüshke bashlighan achquchluq mezgil bolghan. Qaraxanilar döliti mezgilide türkiy milletler tarix bétige altun herpler bilen yézilidighan muhim ishlarni yazghan."

"Tarixta örnikini körginimizdek, bir milletning dölet tüzümi bilen dölet aparatliri ortaq ishench ,ortaq meqset bilen uyushqanda buni héchqandaq küch toxtitip qalalmighan. Ittipaq bolghan teqdirde qolgha keltürgen erkinlik asanliqche qoldin ketmeydu."

Uyghurlarning kéyinki 58 yilliq ehwali

Türkiye gézitining obzorchisi tunjay onur ependi maqalisining 3. Bölümide Uyghurlarning kéyinki 58 yilliq ehwali heqqide toxtulup mundaq dep yazidu: "türk medeniyitining böshüki bolghan sherqiy türkistan hazir köz yéshi tökmekte. 58 Yildin buyan xitaylarning ishghaliyiti astida bichare bir shekilde yashawatqan 35 milyon Uyghur xelqi bir yérim milyard xitayning yürikige sanjilghan xenjerdek turmaqta. Afriqida xristiyanlashturulghan yawayi ademlergimu yardem qilghan we musteqilliqini bergen birleshken döletler teshkilati sherqiy türkistandiki peryad qiliwatqan xelqning awazini tuymaywatidu. Bügün'giche milyonlarche Uyghur qetli qilin'ghan sherqiy türkistandiki qirghinchiliqlar heqqide melumat bergen sunday express géziti 1966-yilighiche mawning bésimi astida 1949-yilidin 1952-yilighiche 2milyon 800ming, 1952- yilidin 1957- yilighiche 3 milyon 509 ming, 1958-yilidin 1960- yilighiche 6 milyon 700ming, 1961-yilidin 1965-yilighiche 13 milyon 300 ming kishining öltürülgenlikini yazghan. Mushunchiwala zulum we heqqaniyetsizlik bolghan bu dunyada, menpe'et urushi bolghan bu dunyada menpe'et urushliri dawam qiliwatqan künimizde adaletni qandaqmu emelge ashurghili bolsun. Erkinlikni yaqlaydighan döletlerge néme boldi. Bir millet yash tökmekte... Anglighan barmu ? "

Yuqiridiki bayanlar türkiye gézitining muxbiri tunjay onur ependining qelbidin chiqqan sözlerdur. ( Erkin tarim)