Uyghur aptonom rayoni toluqsiz ottura mektep oqughuchilirigha 'milletler ittipaqliqi' imtihani tesis qilghan

Uyghur aptonom rayoni ma'arip nazariti yéqinda 2010 - yili toluqsiz ottura mektepni püttüridighan oqughuchilargha "milletler ittipaqliqi" imtihani élishni yolgha qoyup, toluq otturigha örlep oquydighan oqughuchilar choqum bérishke tégishlik imtihan türi tesis qilishni qarar qilghan.
Muxbirimiz erkin
2010.03.11
urumqi-qoralliq-saqchi-305 Urumchide qoralliq qisimilar qorallirini kötergen halda "milletler ittipaqliqini qoghdayli" dégendek shuarlar ésilghan qara mashinida sheher kezmekte.
AFP Photo

Mezkur imtihan türi analizchilar arisida türlük inkaslarni qozghap, bezi analizchilar buning ünümige guman bilen qaraydighanliqini bildürmekte.

Uyghur aptonom rayoni xelq qurultiyi bu yil 2 - ayda "milletler ittipaqliqi" qanuni yolgha qoyup, puqralarning öz ara munasiwetlerde milletler ittipaqliqigha "paydisiz" "söz - ibariler"ni ishlitishini chekligen idi. Emdi, ma'arip nazariti höjjet chüshürüp, toluqsiz otturini püttürüsh siniqigha "milletler ittipaqliqi" terbiyisige a'it imtihan su'allirini qoshushni telep qilghan.

Bu telep Uyghur aptonom rayoni ma'arip nazaritining yéqinda tarqatqan "2010 - yili toluqsiz ottura mekteplerning sewiye sinash imtihani we toluq ottura mekteplerge oqughuchi qobul qilish layihisi" de otturigha qoyulghan bolup, layihide toluqsiz ottura mektep oqughuchilirining toluq otturigha örlesh siniqidiki" tarix we idiyiwi pezilet" imtihan mazmuni "milletler ittipaqliqi" terbiyisige a'it so'allarni öz ichige élishning zörürlüki tekitlen'gen.

Da'iriler bolsa bu tedbir rayonda Uyghur - xitay ittipaqliqini ilgiri sürüp, 5" - iyul weqesi"de éghir zerbige uchrighan milliy munasiwettiki boshluqni toldurush meqset qilin'ghanliqini ilgiri sürgen. Xitay - amérika pen - téxnika medeniyet almashturush jem'iyitining re'isi shyé jyayi radi'omizgha bergen bu heqtiki pikride bu tedbirni qollap, bu yerde imtihan mesilisining muhim emesliki, muhimi oqughuchilarning bu jeryanda munasiwetlik kitab we matériyallarni körüsh pursitige érishidighanliqini bildürgen.

 Lékin, bezi analizchilar buning ünümige gumani qaraydighanliqini eskertip, milletler arisidiki "barawerlik" we " öz - ara hörmet" asas qilinmay, bir tereplimilik ittipaqliqni tekitlewerse, bu Uyghurlardiki bizarliqni kücheytip, selbiy ünüm béridighanliqini agahlandurmaqta. Amérikidiki yipek yoli we Uyghur medeniyet tetqiqatchisi doktor qahar barat bu qarashtiki Uyghur ziyalilirining biridur.

2009 - Yili ürümchide yüz bergen 5" - iyul weqesi" dunyada zor ghulghula qozghap, Uyghur - xitay arisida 1949 - yildin buyan misli körülüp baqmighan öchmenlik we bölünüsh weziyitini shekillendürgen idi. Xitay hökümiti weqening sewebini atalmish 3" xil küchler"ge artqan bolsimu, lékin közetküchiler weqeni xitayning Uyghurlarni yeklep, xitay köchmenlirige tayinish asasidiki basturush siyasiti keltürüp chiqarghanliqini ilgiri sürgen.

Ottura amérika uniwérsitétining siyasi penler proféssori yang liyüy ependi bolsa" rayondiki négizlik mesile Uyghurlarning diniy we medeniyet perqidiki mesile emes, belki Uyghurning hoquqigha hörmet qilish mesilisidur", dep qaraydighan xitay ziyaliysi. U, Uyghurlarni kemsitishke xatime bermey turup, idiyiwi terbiye we imtihan bilen mesile hel bolmaydighanliqini bildürdi.

Yang liyüy " biz amérikida az sanliqlarning az sanliqi. Biz aq tenliklerning bizni kemsitkenlikini hés qilip baqmiduq. Men 15 yil bizning mektepning asiya fakultétining mes'ulliqini ötidim. Men bizning pakultéttiki birdin - bir junggoluq. Bashqilarning hemmisi aq tenlikler idi. Ular méni 5 qétim pakultét mes'ulluqigha saylidi. Kemsitishke uchrap baqmidim. Séning hazirqi mesileng milletlerning inaqliqini ilgiri sürüsh bolsa, sen az sanliq milletlerni qayil qilishing kérek. Andin ularning xenzular bilen hemkarliqidin söz achsang bolidu. Sen özengni chong millet, büyük jungxu'a milliti hésablaysen. Bu yerde din we medeniyettiki perq chong mesile emes", dep körsetti.

Xitay metbu'atlirining bu heqqidiki xewerliride "milletler ittipaqliqi" terbiyisige a'it imtihan so'allirining "shinjang yerlik tarixi"ni öz ichige alidighanliqini ilgiri sürgen, lékin bashqa mezmunlar toghrisida uchur bermigen. Doktor qahar barat, "eger da'irilerning milli ittipaqliqini ilgiri sürüsh niyiti bolsa derslik mezmunini özgertip, Uyghurlarning tarixi we medeniyitige hörmet qilishi kérek", dep qaraydighanliqini bildürdi.

Xitay tarix derslik kitablirida tarixtiki musteqil Uyghur xanliqlirini inkar qilip, bu xanliqlarni xitay padishahlirigha béqinidighan yerlik beglikler, dep eskertip kelgen. Doktor qahar barar, xitay derslik kitabliridiki xitay xanliqlirining Uyghurlar qilghan tarixtiki herbiy istilasini aqlap, ishghaliyetchilikni kökke kötürüshi Uyghurlarning héssiyatigha azar béridighan mesile bolup qalghanliqini eskertti.

Lékin ottura amérika uniwérsitétidiki proféssor yang liyüy, menpe'et guruhlirining kontrolliqidiki xitayning nöwettiki milli siyasitide bu türlük mesililerning hel bolmaydighanliqini ilgiri sürdi.
 
 U mundaq deydu : "menpe'et guruhlirining muddi'asi néme ? ularning muddi'asi inaq jemiyetni algha sürüsh emes. Belki özining négizlik menpe'etini qoghdash, jümlidin siyasi, iqtisadi menpe'eti ijtima'iy ornini qoghdashtur. Bu ehwalda ular milli mesilini qandaq hel qilalaydu?. Méningche jonggoning milli siyasiti junggodiki milli mesilini téximu éghirlashturiwétidu, xalas. Men bir démokrat, men shinjang we shizangning musteqilliqini qollimaymen. Lékin men shinjang bilen shizangda heqiqi aptonomiyining yolgha qoyulushini qet'iy qollaymen. Hazirqi aptonomiye dégini pütünley yalghan, pütünley shekilwazliqtur".

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.