Хитай даирилириниң уйғур вә тибәтләргә қаратқан мәдәнийәт саһәсидики сиясити мутәхәсисләрниң қаттиқ тәнқидигә учриди

• Мухбиримиз қанатниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Хитайда күнсери көпийиватқан наразилиқ һәрикәтлири, миллий тоқунуш хитай пуқралири оттурисида күндин- күнгә чоңийиватқан тапавәт пәрқини, хитайниң муқимлиқи вә бихәтәрлики үчүн җиддий тәһдит дәп қараватқан хитай һөкүмәт әрбаблири, бу мәсилиләрни қандақ бир тәрәп қилиш үчүн чарә издәшкә башлиған.

Канадада чиқидиған Globe and Mail гезитидә мәзкур гезитниң бейҗиңда турушлуқ мухбири җефри йорк тәрипидин елан қелинған мақалидә билдүрүлишичә, хитай һөкүмити хитайдики миллий тоқунушларни бир тәрәп қилиш, давамлишиватқан наразилиқ һәрикәтлирини тохтитиш вә инақ бир җәмийәт бәрпа қилиш үчүн, канаданиң тәҗирбилиридин пайдилиниш арзусини ипадилимәктә.

Хитай миллий мәсилиләрни һәл қилишта канададин өгнишкә тегишлик нурғун мәсилиләр мәвҗут

Хитай иҗтимаий пәнләр академийиси мушу мәқсәт билән йеқинда бейҗиңда бир илмий муһакимә йеғини өткүзгән болуп, йеғинға канадалиқ мутәхәссисләр алаһидә тәклип билән қатнашқан. Йиғинда хитай иҗтимаий пәнләр академийисиниң мутәхәссислири, канадалиқ мутәхәсисисләрниң, канададики иҗтимаий мәсилиләрниң қандақ бир тәрәп қилинғанлиқи тоғрсидики доклатлириниң аңлап, буниңдин хитайдики мәсилиләрни һәл қилишта қандақ пайдилиниш керәклики мәсилисини муназирә қилған.

Хитайдики канада тәтқиқат җәмийитиниң муавин рәиси ваң биң йеғинда қилған сөзидә, "хитай канададин өгнишкә тегишлик нурғун мәсилиләр мәвҗут. Болупму хитай билән канада оттурисида миллий мәсилиләрдә нурғун ортақлиқлар бар, етник милләтчилик вә миллий тоқунуш қатарлиқ мәсилиләрдә бизниң канада билән охшайдиған нурғун тәрәплиримиз бар. Иҗтимаий муқимлиқни сақлаш биз үчүн наһайти муһим мәсилә һесаблиниду . Буниң үчүн азсанлиқ милләтләр мәсилсигә көңүл бөлүп, уларға адаләтлик билән муамилә қилишимиз керәк. Мениңчә канада миллий мәсилисини наһайити яхши бир тәрәп қиливатиду. Биз тоқунушларниң алдини елиш үчүн бу тәҗирбиләрдин пайдилиншимиз керәк" дегән.

Җефри йоркниң мақалисидә билдүрүлишичә, йеғинға қатнашқан хитай мутәхәссислириниң болупму уйғур ели вә тибәттә тил вә мәдәнийә саһәлиридә елип бериливатқан сиясәтләрни тәнқид қилиши кишиләрниң диққитини тартмақта. Мәсилән хитай иҗтимаий пәнләр академийисиниң алий дәриҗилик әзаси хав шийүән йиғинда қилған сөзидә, хитай һөкүмитиниң хитайдики етник вә мәдәний пәрқлиқләрни өзиниң келәчики үчүн чоң бир ғәзинә дәп етирап қилиши керәклини һәмдә мәдәнийәттики охшимаслиқниң тоқунушқа сәвәб болалмайдиғанлиқини билдүргән.

Уйғур патонум райони вә тибәт һәқиқи қош тиллиқ болуши керәк

Хитай иҗтимаий пәнләр академийиси тәрипидин бейҗиңда уюштурулған йиғинда сөз қилған хитай мәркизи пилан идарисиниң мутәхәссиси ян хуа, канаданиң қош тиллиқ сияситиниң, уйғур аптонум райони вә тибәткә яхши бир үлгә болалайдиғанлиқини билдүрүп мундақ дегән" қанун бойичә уйғур аптоном райони вә тибәттә қош тил ишлитилиши керәк. Лекин бу районлардики һөкүмәт әрбаблири буниңға йетәрлик әмәл қилмайватиду.

Җефри йоркниң мақалисидә билдүрүшичә, ян хуа, йиғинда қилған сөзидә, уйғур елигә қилған бир зияритидә айропиланда елан қилинған уқтурушларниң пәқәт хитайчә вә инглизчә елан қилидиғанлиқини, уйғур елиниң һәқиқи хәлқи болған уйғурларниң тилида елан қилинмиғанлиқини билдүрүп "вәһаләнки айропиландики йолочиларниң көп қисми уйғурлар иди. Айропиланда һечқандақ чәтәллик болмиған болсиму уқтуруш, уйғурчә әмәс инглизчә елан қилинди. Әгәр мән бир уйғур болған болсам, әлвәттә буниңдин әпсуслинаттим. Уйғур елидә сиясәтни бәлгиләйдиғанларниң асаслиқи хитайлар, улар бу мәсилиләргә йетәрлик көңүл бөлмәйду", дегән.

Мақалидә көрситилишичә, йеғинға қатнашқан канадалиқ мутәхәссисләр, хитай даирилиригә мәсилиләрни бесим вә қаттиқ қоллуқ билән әмәс, диалог вә сәбирчанлиқ билән бир тәрәп қилиш керәкликини дипломатик тил билән уқтурушни үмит қилиған. Лекин хитай рәһбәрлириниң уларниң бу тәвсийәлиригә қулақ селип -саламайдиғанлиқи мәлум әмәс. (Қанат)