Tengritagh muz choqqilirimu sayahetchiler teripidin bulghandi
2004.10.26
Uyghur élidiki tengritagh muz choqqilirini közütüsh tetqiqat merkizidin igilishimizche, muz choqqilirini közütüsh merkizining xadimliri yéqinda, tengritagh choqqiliridiki qar- muzlarning érish sür'iti heqqidiki sanliq melumatlarni yiqqili chiqqinida, déngiz yüzidin 4 ming bir yüz métir igizliktiki birinchi nomurluq muz choqqa dep nam alghan bughda choqqisigha ornatqan tejribe, tetqiqat üsküniliriningmu sayahetchiler teripidin qomurulup kétilgenlikini, beziliri sundurulup éghir buzghunchiliqqa uchrighanliqini, hemde eng muhimi muzluqlarning tetqiqatida qimmetlik bolghan tetqiqat netijilirining yoqap ketkenlikini bayqighan. Buning bilen nechche on yildin buyan élip bériliwatqan tengritagh muz choqqilirining érish haliti heqqide muhim bir istatistikiliq tetqiqat matériyalida boshluq peyda bolghan.
Sayahetning eks roli
Tetqiqatchi injénérlar, bu muz choqqigha chiqish jeryanida, sayahetchilerning tashlighan quruq botulka, pilastik xalta, tamaka qutisi, qeghez dégendek exletlerni yol boyi uchratqan.
Tengritagh muz choqqilirini közütüsh tetqiqat merkizidiki bu xadimning éytip bérishiche, yéqinqi yillardin béri Uyghur éligha kéliwatqan sayahetchilerning köpiyishige egiship tengritagh étekliridiki sayahet orunliriningla ékologiyilik muhitida éghir bulghinishlar körünüpla qalmay, qar muz choqqiliriningmu qara qoyuq sayahetchilikke échiwétilishi, Uyghur élining muhim su menbesi bolghan bu muz choqqilarnimu eslige keltürgüsiz ziyan'gha uchratmaqta iken. Bolupmu ürümchige yéqin bolghan bughda choqqisining buzghunchiliqqa uchrishi hemmidin éghir bolmaqta iken.
Déhqanchiliqning su menbesi
Uyghur élining simwoli bolghan heywetlik tengritaghlirining peqet 4000 métirdin igiz choqqilirila qishmu yaz qar-muzlar bilen qaplinip turidu. Uyghur élining ٪ 60 etrapidiki déhqanchiliq meydanliri tengritéghining mushu qar muz sulirigha tayinidu. Tengritagh sistémisining sherqiy qisim téghi bolghan, bughda choqqisining eng igiz noqtisi 5445 métir bolup, uninggha 1- nomurluq muz choqqa digen nam bérilgen. Bughda téghi baghrigha yene dunyagha meshhur bughda köli jaylashqan bolghachqa, bu jay Uyghur élidiki eng nuqtiliq sayahet orunliridin bolup kelmekte.
Yerlik sayahet orunliri bughda sayahet rayonidin yéqinqi yillardin béri köp iqtisadiy qimmet yaritip kéliwatqan bolsimu, emma, bu jayning taziliq muhit asrash esliheliri we tüzülmiliri nahayiti kemchil iken.
Da'imliq ish
Iyonda tengritagh tor bétide bughda choqqisidin 6 tonna etrapida sayahetchiler tashlighan exletler bayqalghanliqi heqqide xewer élan qilghan idi. Gerche u nöwet bu exletlerning munasiwetlik orunlar we bezi xalis kishilerning yardimi bilen tazilan'ghanliqi qeyt qilin'ghan bolsimu emma, uningdin kéyin bughda étekliri hetta muz choqqliridiki muhit bulghinish yene dawamlashmaqta iken.
Bu heqte ürümchidin ziyaritimizni qobul qilghan bir yash Uyghur élining sayahet orunlirining muhit buzghunchiliqigha uchrishigha xitay ölkiliridin köplep kéliwatqan sayahetchiler sewebchi ikenlikini bildürdi.
Pulning orni
Nöwette tengritéghining qarliq choqqiliriningmu sayahetchilikke échiwétilishi, tengritagh muz choqqilirining halitini tetqiq qiliwatqan injénirlarni endishige salghan bolup, ular "sayahetchilikke mes'ul orunlar, peqet pul tépishnila közlep, muhitni qoghdashqa ehmiyet bermeywatidu, nöwette alahide qoghdulushqa tégishlik jaylarmu qara qoyuq sayahetchilikke échiwétilip, teswérligüsiz ziyan élip kelmekte, bu heqte bashqurush kücheytilmise aqiwéti téximu éghir bolidu" dep bildürmekte. (Gülchéhre)
Munasiwetlik maqalilar
- Uyghur yéza égilik yer meydanlirining muhiti éghir bulghanmaqta
- Uyghur élidiki yéza igilik yer- meydanlirining muhiti éghir buzghunchiliqqa uchrimaqta
- Rudilashqan tarim süyi etraptiki ösümlük we haywanlargha tehdit bolmaqta
- Ürümchining shimalidiki zeylik qurup kétish xewpige uchrimaqta
- Kariz yoqilish xewpige yüz tutmaqta
- Sémont zawudi rozimet yüzining muhitini bulghidi