Xitaydiki kömür isidin kélip chiqqan hawa bulghinish mesilisi gherb döletlirining diqqitini qozghimaqta

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérika énérgiye menbesi birleshmisi élan qilghan doklatta körsitilishiche, xitayning asasiy énérgiye meblighining 65 % i kömür, yéqinqi 5 yildin buyan, xitayda ishlepchiqirilghan kömür ikki hesse köpeygen. "Tyamiz" gézitide bérilgen melumatta éytilishiche, xitay hazirqi2000 din artuq kömür yéqilidighan éléktir istansisidin bashqa yene 500 din artuq éléktir istansisi qurmaqchi iken.

Analizchilar "xitay kömür ishlitishtin cheksiz halda paydilanmaqta. Lékin bu xil cheksiz paydilinish xitay dölitini kömürdin kélip chiqqan bulghinish derijisi eng éghir bir döletke aylandurdi " dep körsetmekte.

Xitaydiki muhit bulghinish bashqa döletlerning muhitighimu tesir körsetmekte

Amérikidiki xitay ziyaliysi proféssor ren bogung ependining bildürüshiche, hazir xelq'ara jem'iyet xitaydiki tereqqiyatning hawa boshluqigha élip kéliwatqan bu xil éghir derijilik bulghinishidin qattiq narazi bolmaqta iken. Xitay dölet rehberliridin xu jintaw we win jyabaw qatarliqlarmu mezkur mesilining heqiqeten nahayiti éghirliqini his qilishqa bashlaptu. U mundaq deydu:

"Hazir xitaydiki bu xil éghir derijilik bulghinishtin pütün dunya xewerdar boldi. Nurghunlighan döletler xitayni peqet iqtisadiy tereqqiyatnila közde tutup, muhitni qoghdash mesilisige köngül bolmaywatidu, dep tenqidlimekte. Men bu tenqidlerni nahayiti toghra hem yolluq dep qarimaqtimen. Xitaydiki hawa bolghinish peqet xitay özigila emes belki dunyadiki bashqa döletlergimu tesir körsitiwatidu. Shunga bu peqet bir döletningla mesilisi emes belki dunya muhitigha munasiwetlik bolghan, hel qilmisa bolmaydighan ortaq bir mesilige aylandi"

Radi'omizning ziyaritini qobul qilghan proféssor ren bo gung ependi sözide yene " xitay hazir iqtisadini tereqqi qildurushta, asasen kömürge tayanmaqta. Shunga hazirche kömür ishlitishtin kélip chiqqan hawa bulghinishtin qutulush nahayiti teske toxtimaqta. Xitayda yüz bériwatqan bu xil bulghinishtin saqlinish üchün, yene xéli bir mezgil waqit kérek " dep bildürdi:

Uyghur élide hawa bulghinish tesiride nepes yoli késellikliri köpeymekte

Munasiwetlik melumatlarda körsitilishiche, hazir xitayning herqaysi ölkiliride dégidek kömür isi tüpeylidin kélip chiqqan hawa bulghinish mesilisi ilgiriki yillardikige qarighanda, téximu bek éghirlashqan. Bu xil bulghan'ghan hawada yashawatqan xelq türlük nepes yolliri késellikige giriptar bolmaqta.

Yéqinda xitay agéntliqining ürümchidin bergen xewerliridin ashkarilinishiche, hazir ürümchide nepes yoli késellikliri barghanséri köpiyishke bashlighan. Mesilen, Uyghur aptonom rayonluq xelq doxturxanisining nepes yolliri késellikliri bölümide késel körsitishke kelgenlerning sani ilgiriki yillardikige sélishturulghanda, birdinla éship ketken bolup, ilgiri bu doxturxanigha nepes yolliri késelliki tüpeylidin kélidighanlar sani künige 70 -80 bolsa, hazir az dégende her küni 200 ge yetken.

Bir qisim tibbiy we ékologiye mutexessisliri "yéqinqi yillardin buyan ürümchide kömür isi tüpeylidin hawa téximu bek éghir derijide bulghinishqa bashlidi. Bu xil ehwal kishilerning salametlikige zor tesir yetküzmekte. Nepes yolliri késelliklirining köpiyishidiki muhim amillarning biri del mushu xildiki bulghinishtin kélip chiqqan" dep körsetmekte. (Méhriban)