Xitay hökümiti muhitni qoghdash heqqide mexsus aq tashliq kitab élan qildi

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Dunya muhit küni xitay hökümiti teripidin élan qilin'ghan bu aq tashliq kitabta körsitilishiche, xitay iqtisadining tereqqi qilishi bilen bir waqitta, muhit we tereqqiyat otturisidiki ziddiyet barghanséri kücheygen bolup, meblegh yétishmeslik, ékologiyilik muhit nacharlishish, oksigén miqdarining yétersiz bolushi qatarliq mesililer xitay tereqqiyatidiki zor mesililerge aylan'ghan.

Mezkur aq tashliq kitabta yene, 1996 ‏- yilidin buyan xitayda békitilgen muhitni qoghdash heqqidiki bir yürüsh qanun -belgilimiler, bu heqte qollan'ghan chare - tedbirlermu tekitlen'gen bolup, xitaydiki hökümetke qarashliq bolmighan muhitni qoghdash teshkilatlirining mingdin éship ketkenliki melum qilin'ghan.

Ékologiyilik muhitning nacharlishishqa qarap méngishini tosalmighan

Dunya muhit künide xitay dölet kabénti aq tashliq kitab élan qilish bilen bir waqitta, xitay muhitni qoghdash komitétimu xitaydiki muhit mesilisi heqqide mexsus doklat élan qildi. Mezkur doklatta "gerche hökümet yillardin buyan ékologiyilik muhitqa köngül bölüp kéliwatqan bolsimu, meblegh we rayon perqi tüpeylidin ékologiyilik muhitning nacharlishishqa qarap méngishini yenila tosup qalalmighan " dep körsitilgen.

Bu yilqi dunya muhit künining asasiy témisi "boz yerlerning chöllishishini tosush" dep békitilgen. Birleshken döletler teshkilatining bash katipi kofi annan döshenbe künidiki dunya muhit küni bergen doklatida "dunyaning herqaysi jayliridiki namratliq, normalsiz tupraq bashqurush usulliri we hawa kélimatining özgirishi qatarliqlar boz yerlerning chöllishishini keltürüp chiqarmaqta. Bu xil chöllükke aylinish namratliqni téximu kücheytmekte " dep körsetken. U yene "boz yerlerning chékinishi we künséri kémiyiwatqan meblegh mesilisi rayonlar otturisidiki toqunushlarni téximu kücheytidu " dep bildürgen.

Xitaydiki ismini melum qilishni xalimighan bir muhit mutexessis "xitaydiki muhitning künséri nacharlishishqa qarap méngishi bir emeliyetke aylinip, xitay hökümiti yoshuralmighidek haletke yetti. Mesilen, hazir xitayda hawa we suning bulghinishi intayin éghir derijide bolmaqta. Buninggha qoshulup yaylaqlarning chöllishish mesilisimu nahayiti éghir. Bu xil haletning kélip chiqishi bir kéchidila yüz bergen ish emes, shunga bu mesilini hel qilishmu asan'gha toxtimaydu" dep körsetti.

Yerning buzulush mesilisi éghir

Xitay muhitni qoghdash komitéti élan qilghan doklatta körsitilishiche, xitayda hazir tebi'iy nem yerning kölimi barghanséri aziyip yoqap kétish aldida qalghan. Boz yerlerning chékinish ehwalimu intayin éghir bolup, ximiyiwi oghut we déhqanchiliq dorilirining köplep ishlitilishi yéza igilik ishlepchiqirishi we tebi'iy muhitqa zor ziyan yetküzmekte. Bulardin bashqa, hazir her qaysi sheherlerde su meblighi intayin kem bolghanliqtin, yéza igilik we charwichiliq sahesidiki bulghinish mesilisi sel qarashqa bolmaydighan haletke yetken.

Xitay dölet muhitni qoghdash bash idarisining bashliqi zu gu'angyaw döshenbe küni échilghan axbarat élan qilish yighinida muhitni qoghdash we tereqqiyat otturisidiki munasiwet heqqide toxtilip, "eger iqtisad bek téz sürette tereqqiy qilip ketse, muhit meblighighe zor bésim élip kélidu. Shuning bilen bu xil muhitning bedel tölishi bilen qolgha keltürgen tereqqiyatmu uzun waqit dawamlishalmaydu " dep körsetken.

Muhim mesile - muhitqa a'it tüzüm we belgilimilerning emeliylishishi

Xitay dölet muhitni qoghdash bash idarisining bashliqi zu gu'angyaw sözide yene "hazirqi eng muhim mesile, merkiziy komitét teripidin békitilgen muhitqa a'it tüzüm we belgilimilerni yerlik hökümet xadimlirining izchil ijra qilish yaki qilalmasliqi bolup qaldi. Yerlik hökümet xadimliri özlirining siyasiy töhpilirini dawamliq halda iqtisadning tereqqiy qilishigha qarap belgileydu. Shunga ular "muhitni qoghdash heqqidiki tüzümler bek ching bolup ketse, iqtisadning tereqqiy qilishigha tesir yetküzidu" dep endishe qilidu. Bir qisim yerlik hökümet orunliri hetta bu heqtiki tüzüm we belgilimilerni ijra qilishnimu xalimaydu. Beziliri ochuqtin ‏- ochuq muhitni qoghdash tüzümlirige xilapliq qilidu. Yerlik hökümetke qarashliq bolmighan muhitni qoghdash teshkilatlirimu bu xil ehwalni körüp turup, yüreklik tenqidiy pikir bérelmeydu" dep bildürdi.

Xitay dölet kabénti élan qilghan muhit heqqidiki aq tashliq kitabta yene, yéqinqi 10 yildin buyan xitay hökümitining muhitqa ajratqan puli herqandaq waqittikidin köp bolghanliqi alahide tekitlen'gen. Lékin xitayning muhitni qoghdash sahesidiki yuqiri derijilik emeldarlarning bildürüshiche, hökümetning muhitqa ajratqan meblighi yenila éghir derijide kem bolghan.

1985 ‏- Yilidin buyan, dunya bankisi we asiya tereqqiyat bankisi qatarliq xelq'ara organlar xitay hökümitining muhitni qoghdash pilanigha yéqindin yardem qilghan. Lékin shundaqtimu xitaydiki muhit mesilisi barghanséri éghirliship xelq'ara muhit mutexessislirining qattiq naraziliqini qozghimaqta. (Méhriban)