Amérika tetqiqat orni sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqigha alaqidar mesililerni muzakire qildi

Sherqiy jenubiy asiya döletliri birleshmisi 1967 - yili sherqiy jenubiy asiyada iqtisadiy hemkarliqni asas qilip, siyasiy, iqtisadiy we bixeterlik hemkarliqni bir gewde qilip qurulghan rayunluq teshkilat. Uninggha tayland, wéytnam, malaysiye qatarliq 10 dölet eza.

Washin'gtonda jüme küni ötküzülgen muhakime yighinida, amérikining arizona shtatliq uniwérsitétining sherqiy jenubiy asiya tetqiqat merkizidiki doktor sheldon simon özining sherqiy jenubiy asiya döletliri birleshmisige qarita "dostane guman pozitsiye" side ikenlikini bildürdi. Bu dégenlik, u sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqining muweppeqiyet qazinishini xalisimu, emma, mezkur ittipaqning özliri közligen nishan'gha yitelishidin guman qilidiken.

Teshkilatning emeliy roligha bolghan gumaniy qarash

Sheldon simon ependining tonushturushiche, 1997 - yili asiya iqtisadiy krizisi yüz bérishtin burun, sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqi, tereqqi qiliwatqan döletlerning eng muweppeqiyet qazan'ghan siyasiy, iqtisadiy hemkarliq teshkilati dep qaralghan. Emma 90 - yillardin bashlap, asiya döletlirining weziyitide özgirish bolup, sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqi, bir yürüsh riqabetlerge ünümlük inkas qayturalmighan.

Asiyada yüz bergen iqtisadiy krizista, hindonéziyide yüz bergen orman ot apitining sin'gapor qatarliq döletlerge élip kelgen muhit bulghinishi we sherqiy témorning musteqil bolushi qatarliq mesililerde, sherqiy jenubiy asiya döletliri yaxshi hemkarlishalmighan.

Xitay meqsitini aydinglashturush kérek

Sheldon simon ependi yene sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqi bilen xitayning munasiwiti heqqide toxtilip, mundaq dédi:

"Sherqiy jenubiy asiya döletliri eng deslep ittipaq qurghanda we 90 - yillarda kéngeygende, xitayning asiyada künséri küchiyiwatqan tesir küchige taqabil turushni meqset qilghan. Emma kéyin, mezkur ittipaq xitay bilen tirkishish yolini tallimidi. Belki xitayni özining söhbet shérikige aylandurdi. Zadi sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqi xitay bilen uzun mezgillik hemkarliq ornitishni istewatamdu we yaki xitay sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqidin paydilinip, özining asiyadiki menpe'etini kéngeytishke uruniwatamdu? buni yene közitish kérek".

Eza döletlerning xitaygha tutqan pozitsiyisidiki oxshashmasliqlar

Yighinda söz qilghan sin'gapor nenyang téxnika uniwérsitéti xelq'ara istratégiye tetqiqat ornining tetqiqatchisi ewilin goh sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqigha eza döletlerning xitay we amérika bilen bolghan munasiwiti heqqide toxtaldi. Uning bildürüshiche, sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqigha eza 10 döletning xitaygha tutqan pozitsiyiside nurghun ortaqliqlar we perqler bar. Ularning ortaqliqi, sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqidiki héchqaysi dölet xitayni tehdit dep qarimay, belki xitayni bir riqabetchi dep qaraydiken hemde xitay bilen aktip bérish - kélish siyasetlirini qollanmaqta iken.

U sherqiy jenubiy asiya döletlirining köp qismining xitayni öz dölitidiki iqtisadiy tereqqiyatta herketlendürgüch küch bolidu dep qaraydighanliqini, emma döletlermu xitaydin tégidighan nepning oxshash bolmaydighanliqini tonup yetkenlikini körsetti:

" Sherqiy jenubiy asiya döletliridiki qarar chiqarghuchilar hemmisi xitay bilen hemkarlishishtin bashqa chare yoqliqini tekitlewatidu. Xitayni asiyadiki küchlük dölet dep hisablawatidu. Iqtisadiy jehettin sirt, sherqiy jenubiy asiya döletliri yene, xitayning rayonning siyasiy tüzülmisige bolghan tesirini küchiyiwatidu dep qarawatidu".

Ewilin gohning bildürüshiche, sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqidiki döletlerning xitaygha tutqan pozitisyide perqlermu bar bolup, gerche ular xitay bilen aktip bardi- keldi qilishni xalisimu, emma qismen döletler amirika bilen bolghan munasiwitige téximu ehmiyet béridiken. Yene bezi döletler xitayning tesir küchini chekleshni xalaydiken.

Xitay 1996 - yili sherqiy jenubiy asiya döletliri ittipaqi bilen resmiy hemkarliq munasiwiti ornatqan bolup, u hazir mezkur ittipaqning 6 - chong soda shériki bolup hésablinidu.