Uyghur élidiki tunji tarixiy muzéy


2007.05.18

Bügün yeni18 - may31 - nöwetlik xelqara muzéy küni, mol we qedimiy medeniy miraslargha bay bolghan Uyghur élidimu, tunji muzéy bolghan Uyghur aptonom rayonluq muzéy 1959 - yili ürümchi shehride qurulghan idi.

Tarixiy medeniy miraslarni saqlash, tetqiq qilish,we körsitishni bir gewde qilghan muzéy - ewlatlargha milletperwerlik, wetenperwerlik terbiyisini obrazliq élip baridighan unwérsal dersxana. Shundaqla, yipek yoli, tarim medeniyiti, Uyghurlargha qiziqquchi dunya ziyaretchilirige nisbeten gherbiy yurtning tarixiy sirlirini achidighan jahan eynikidek rollarni oynap kelmekte.

Xitay kompartiyisi teshwiqat sahesining kontrolliqidiki bu muzéy, elwette bu ellik yilliq musape jeryanida, az bolmighan issiq soghuqni bashtin ötküzdi.

Muzéyning qurulush tarixi

18 - Esirlerde napolé'on misirgha yürüsh qilghanda, fransiye tarix alimlirini birge élip barghan iken,u urush qilip misir ispaniye, italiye qatarliq döletlerni bésiwalghanda bu qedimiy tarixqa ige döletlerdiki yadikarliqlarni yighip kélip mexsus saqlighan hem tetqiq qildurghan. Mana bu tarixiy matériyallarda saqlan'ghan eng burunqi muzéy hésablinidu.

Uyghur élidiki tunji muzéy hésablan'ghan, ürümchi shehrining gherbiy shimal yolidiki Uyghur aptonom rayonluq muzéy 1953 - yilidin bashlap qurulushqa bashlighan bolup 1959- yili resmi échilishqa bashlighan. U deslep échilghanda Uyghur élining déhqanchiliq tarixiy körgezmisini asas qilghan bolup 1962 - yilidin étibaren, medeniy miraslarni saqlash bölümi, körgezme bölimi, arxi'ologiye bölümi, arxilogiyilik qézilmilarni téxnikiliq saqlash we eslige keltürüsh bölümliri qatarliq on toqquz asasliq tarmaqtin terkip tapqan resmiy ölchemlik muzéy süpitide ziyaretchilerge échilghan.

Muzéy in'glizche répéozitori dégen yeni saqlash menisidiki sözdin kelgen bolup,yawropadiki edebiyat sen'et güllinish dewride shu dewirdiki meshhurlar teripidin muzi'iyim sözi békitilgen.Muzi'iyim sözi keng menide alghanda qedimiy yadikarliqlarni saqlaydighan, teshwiq qilidighan, tetqiq qilidighan dégen menalarni bildüridu.

Shungimu tarixiy muzéylarning menbesini arxilogiyedin ayrip qarighili bolmaydu,muzéyning asasiy tarixiy misralardur, Uyghur élidiki tarixiy muzéyning barliqqa kélishigimu elwette Uyghur élining arxilogiyilik xadimlirining qan terliri singgen.

Igilishimizche, muziyni qurushta, shundaqla uning hazirgha qeder yürüshishide xizmet qilip kéliwatqanlarning köp qismini Uyghur arxiloglar hemde tetqiqatchi we körgezme chüshendürgüchiliri igillisimu rehbiri kadirlar qatlimining köp qismini yenila xitaylardin terkip tapmaqta iken.

Muzéyda oghrining ishik baqar bolishi

Bu muzéyning yéshil gümbezlik, qoyuq milliy alahidilikke ige heywetlik qurulushi Uyghur élidiki eng mustehkem hem körkem wekillik qurulushlardin hésablinatti. U hetta 1964 -yilidiki 6.6 Bal yer tewreshtimu héchqandaq tesirge uchrimighan mustehkem qurulush idi.

Epsus ellik yildin béri körkem qeddini ruslap turghan muzéy binasi namelum sewebler bilen2000 - yili8 - ayning melum bir küni onlighan kiranlarning birlikte heriket qilishi bilen bir qanche kün'ge qalmay xarabiliqqa aylandurup quyuldi. Muzéyning melum xadimining bildürüshiche eyni chaghda mezkur muzéyning qurulushida qan terini tökken péshqedemler köz yash qilishqan iken.

Uyghur élidiki eng chong hem mukemmel bolghan mezkur tarixiy muzéy binasining " kichik bolup qaldi, konirap qaldi " dégendek sewebler bilen chéqilishi nurghun kishilerni qayil qilalmighan idi. 2003 - Yili6 - ayning27 - küni ürümchi saybagh rayonidiki sotta muzéyning bashliqi du génchingning jawabkar bolup sotlinishi bilen muzéyning chéqiwitilishi hetta ilgiri bir qanche qétimliq oghrilinishining sirliri pash boldi.

Xitay hökümitining dölet derijilik qoghdilidighan organ bolghan Uyghur aptonom rayonluq tarixiy muzéyning bashliqliqigha qoyulghan du génchéng, yéngi muzéy binasi qurulushini élip bérish jeryanidila dölet ajratqan yéngi muzéy qurush meblighidin ikki yüz sekkiz ming yüen'ge xiyanet qilghan.

U yene 1997- hemde 1998 - yilliri muzéyda saqliniwatqan 100din artuq asare etiqini chirip ketken yaxshi saqlanmighanliqi seweblik qurutlighan dégendek seweb bilen mexpi halda bir terep qilghan. Yene 2002 - yili9 - ayning 30 - küni chong ghulghula qozghighan mezkur muzéydin toqquz xil meshhur asare etiqe buyumlirining oghurlinish weqesiningmu, du génchéngning pilani bilen bolghanliqi ashkarlinip on yilliq qamaq jazasigha höküm qilindi. Emma uning qoli bilen nabut qilin'ghan, sétiwétilgen asare etiqilerni tépip, qayturup eslige élip kélish mumkin emes bir tarixiy paji'ege aylandi.

Hazirqi yéngi muzéy

Xitay da'irliri 2005 - yili 9 - ayning 20 - küni shinjang Uyghur aptonom rayonluq muzéy yéngi qiyapet bilen échildi dep élan qildi. Hazirqi ikki qewetlik, omumiy kölimi 17ming 288 kup métir kélidighan muzéyning körgezme bölümi, tarixiy qézilmilar körgezmisi, milletler örüp adet körgezmisi, we qedimiy jesetler körgezmisi hemde shinjang inqilap tarixi körgezmisi qatarliq türler boyiche ziyaretchilerge échiwétildi.

Uyghur éli tarixiy muzéyigha qoyulghan tarim wadisi, niye xarabisi, miran qedimiy shehiri, kiroran qedimiy sheherliridin tépilghan,tash- qorallar dewridin bashlap mis we tömür qorallar dewrigiche, miladiyidin ilgiriki dewrlerdin, miladiyidin kéyinki dewrlergiche bolghan dewrler tarixlirigha a'it qedimiy asare etiqiler,bolupmu alte ming yildin artuq tarixqa ige quruq jeset kiroran güzili, ming öy buddizm medeniyitige a'it yadikarliqlar, lopnor kiroran qedimiy qebrilerdin tépilghan üch ming yillarche tarixqa ige bughday, bashaq hem danliri, tériq,rengdar yung toqulma kiyim- kéchek, qumul qedimqi sheher, turpan pichandin tépilghan ikki ming yil burunqi xurum kiyimler, dunya insan mediniyiti tetqiqatchiliri arxiloglar sahesini zil zilzilige salghan, dunyaning qiziqishini qozghighan medeniy yadikarliqlar hésablinidu.

Uyghur élige xas bolghan bu medeniy yadikarliqlar, pütün dunya insaniyet mediniyet tarixigha a'it qimmetlik bayliqlar süpitide on yildin buyan yene yaponiye,amérika, malaysiya, xongkong hemde bashqa yawrupa elliride körgezme qilinip kelmekte.

Muzéyning ölchimi

Xelqara muzéy jemiyiti yeni ecommuzéy ishlirini bashquridighan gheyri hökümet teshkilati1946 - b d t qarmiqida 1946 - yili 11 - ayda qurulghan. Bu teshkilatqa 70- yillarghiche yüz nechche dölettin yette mingdin artuq muzéy eza bolghan. 1974 - Yili kobinhagin xelq'araliq muzéy jemiyiti yighinida maqullan'ghan nizamnamisida"muzéy "dégen atalghugha tebir bérilip ‏- muzéy payda qoghlashmaydighan,jemiyet tereqqiyati üchün xizmet qilidighan ashkara, menggülük apparat dep belgilen'gen.

U insaniyet hemde uning muhitining shahitliri bolghan nersilerni tetqiq qilidu, yighidu, saqlaydu, tarqitidu, bolupmu tetqiqat ma'arip, we meyli sayahet meqsetliri üchün temin étip béridu dep roshen belgilen'gen.

Omumen muzéyning xaraktéri we alahidiliki, muzéylar mediniyet yadikarliqlarni asasliq yighip saqlighuchi apparat we teshwiq, terbiye hem ilmiy tetqiq qilidighan apparat. Mushundaq xaraktérlar muzéyning ichki qismida bolushqa tégishlik qanuniyet.

Bayramliq tilek

Uyghur élida tunji muzéy qurulup hazirgha qeder bolghan ellik yil jeryanida Uyghur élining her qaysi jaylirida qurulghan muzéylar 23 ke yetti. Biz xelq'araliq muzéy küni munasiwiti bilen Uyghur diyaridiki tarixiy we mediniy muzéylarning alahidiliki,xaraktéri hem bixeterlikini saqlighan halda öz rolini jari qildurushni yenimu köp ziyaretchilerni özige jelp qilip, tereqqiy qilishigha tilekdashliq bildürimiz. Shundaqla muzéy xadimlirining emgikige hörmet bildürimiz. (Gülchéhre)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.