Kishilik hoquq teshkilatliri xu jintawning amérika ziyariti jeryanida namayish uyushturmaqchi

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xitay dölet re'isi xu jintaw 5 -séntebirdin 17 - séntebirgiche amérika, kanada we méksikini ziyaret qilmaqchi. Shundaqla u amérikidiki ziyaritide yene nyu-yorkta ötküzilidighan birleshken döletler teshkilatining 60 - qétimliq aliy yighinigha qatnishidu.

Buningdin awal amérika tashqi ishlar ministiri kondoliza rays xanim bu yil -3 ayda xitaygha ziyaretke bérishtin burun, xitay da'iriliri ataghliq Uyghur pa'aliyetchisi rabiye qadirni türmidin boshitip, uni amérika hökümitige tapshurup bergen idi. Del mushu sewebtin bir qisim amérika emeldarliri we kishilik hoquq teshkilatliri, xu jintawning amérikigha qilidighan ziyaritidin burunmu, xitay hökümitining bezi siyasiy mehbuslarni qoyup bérishidin ümid kütken. Gerche hazir xuning sepirige az waqit qalghan bolsimu, lékin héchqandaq bir kishining qoyup bérilidighanliqi toghrisida shepe körülmidi.

Namayishta kishilik hoquq mesilisi muhim orunda turidu

Xuning amérika ziyariti munasiwiti bilen, nöwette xelq'ara kechürüm teshkilatining amérikidiki shöbisi, xelq'ara tibet herikiti, amérika Uyghur birleshmisi we falun dafa teshkilati birlikte 7 - séntebir küni yeni, amérika prézidénti jorj bush xu jintaw bilen körishidighan küni, aq saray aldida namayish ötküzüshni pilanlimaqta.

Xelq'ara kechürüm teshkilatining asiya bölümi bashliqi t. Kumar, bu qétimliq namayishni uyushturushtiki meqsitini tonushturup, xitaydiki kishilik hoquq mesilisining muhim orunda turidighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

" Bizning xitaygha a'it endishe qilidighan bir qanche témilirimiz bar. Lékin eng asasliqi biz bu qétim bush hökümitini, olimpik tenheriket yighinidin burun, xitayning kishilik hoquq weziyitini ilgiri süridighan éniq bir waqit jedwilini békitishke ündeymiz. Shunga biz bush hökümitining bu qétimliq pursettin obdan paydilinip, xu jintawgha hemme mesililerni otturigha qoyalmisimu, bezi muhim mesililerde bésim ishlitishini ümid qilimiz".

Xelq'ara kechürüm teshkilati bushni Uyghur mesilisini tekitleshke chaqirdi

T. Kumar sözide yene, prézidént bushning xudin, amérikidiki yaki xelq'aradiki musteqil teshkilatlarning, xitaylar teripidin nazaretke élin'ghan tibetlerning benchen lamasini ziyaret qilishqa yol qoyushini telep qilidighanliqini bildürdi. Shundaqla u bu qétim yene, Uyghur siyasiy mehbuslirining ölüm jazasigha höküm qilinishi, pilanliq tughut siyasitidiki mejburiy bala aldurush we diniy kontrolluq mesililirinimu tekitleydighanliqini éytti. U mundfaq dédi:

"Ochuqki yene birsi shinjang mesilisi. Shinjangda élip bériliwatqan basturush hemde bu yerdiki siyasiy mehbuslarning weziyiti we ularning ölüm jazasigha tartilish ehwali qatarliqlarni tekitleymiz. Buningdin bashqa yene, falun'gongchilarning weziyiti, diniy basturush we mejburiy bala aldurush ehwallirinimu otturigha qoyimiz".

T. Kumar ularning bu qétim mezkur teleplerni xu jintawgha emes, belki bushqa sunidighanliqini, shundaqla bushtin xu bilen ötküzgen söhbitide bu mesililerni otturigha qoyushni telep qilidighanliqini bildürdi.

Wang léchü'enning rabiyege chaplighan töhmetliri aqlinishi kérek

Bu namayishqa yene amérika Uyghur birleshmisimu teyyarliq köriwatqan bolup, mezkur birleshme tetqiqatchisi bén karlos radi'omizning ziyaritini qobul qilip, ularning bu qétimliq namayish arqiliq xitay re'isi xu jintawgha, amérikidiki Uyghurlar we sherqiy türkistanliqlarning, Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitining nacharlighidin tolimu ghezeplinidighanliqini bildürüsh ikenlikini éytti. U mundaq dédi:

" Uyghurlarning xitayda ochuq-ashkara halda xitay hökümitige qarshi namayish ötküzüsh imkaniyiti yoq déyerlik. Shunga biz amérikidiki Uyghur jama'itining bu pursettin yaxshi paydilinip, xitay hökümitining sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan siyasitige bolghan naraziliqini tinch yolda ipadilishini ümid qilimiz".

Bén karlos yene, prézidént bushning xu jintaw bilen körüshkende kishilik hoquq mesililirini, bolupmu yéqinda xitayning Uyghur élidiki partkom sékritari wang léchü'enning, Uyghur pa'aliyetchisi rabiye qadir üstidin chiqarghan töhmetlirige bolghan endishisini ipadilishini ümid qilidighanliqini tekitlidi.

Bu seper xu jintaw üchün bir chong diplomatiye siniqi

Xu jintawning bu sepiri, uning xitay dölet re'islikige teyinlen'gendin buyanqi amérikigha qilghan tunji qétimliq ziyariti bolup, bu, uning üchün bir chong déplomatiye siniqi hésablinidu. Shundaqla xuning bu sepirining, uning siyasiy istiqbaligha chong tesir körsitishi mumkinliki mölcherlenmekte. Chünki nöwette ikki dölet arisida kishilik hoquq mesilisidin bashqa yene, shimaliy koriye yadro mesilisi, iqtisadiy majira , teywen, énérgiye we asiya tinch-okyan rayonining bixeterliki qatarliq bir qatar mesililer mewjut bolup turmaqta.

Siyasiy analizchilarning qarishiche, xitay rehberlik qatlimidikiler, xu jintawni partiye xizmetlirige mahir hemde dölet ichi siyasitini obdan bilidu, emma déplomatiye tejribisi yéterlik emes dep qaraydiken. Shunga, xu jintaw eger bu qétim amérikida yaxshi tesir qalduralisa, u chaghda uning béyjingdiki siyasiy hoquqi téximu yuqiri kötirilidiken. (Peride)