Yaponluq tetqiqatchining Uyghurlargha teklipi(1)

• Ixtiyari muxbirimiz ekremning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Yaponiyilik tetqiqatchi na'oko xanim bundin ikki ay ilgiri, d u q ning gérmaniyidiki bash shtabigha kélip, qurultay rehberliri bilen bir qétim söhbet élip barghan idi. Uning qaytip bérip, yaponiye gézitliride élan qilghan mezkur söhbet heqqidiki xatirisi, yaponiye xelqi arisida küchlük inkas qozghighan we uning esiri bésilghan gézitning tarqilish tiraji birdinla éship ketken.

Xitay da'iriliri yaponiye terepke naraziliq bildürgen

Xitaychini rawan sözleydighan bu yaponluq ayalning, Uyghurlarning nöwettiki derdi we minglighan Uyghur siyasi qachaqlirining öz wetinini terk étip, gherb elliridin siyasiy panahliq tileshke mejbur boluwatqanliqi bayan qilin'ghan bu esiri élan qilin'ghandin kéyin, xitay da'iriliri yaponiye hökümitige ichki jehettin qattiq naraziliq bildürgen. Yaponiye bixeterlik ministérliki xadimliri, bu seweblik na'oko xanim bilen söhbet ötküzüshke mejbur bolghan.

Na'oko xanimning éytishiche, yaponiyining meshhur bir gézitide élan qilin'ghan bu esiride, Uyghurlarning nime sewebtin qolgha éliniwatqanliqi, ularning xitay türmiliride qandaq qéyin – qistaqqa uchrawatqanliqi, Uyghurlarning nöwette duch kéliwatqan qiyinchiliqliri we zulumlar bir qeder keng bayan qilin'ghan. Shundaqla, bu eserde yene d u q re'isi erkin aliptékin ependi we d u q ning bashqa xadimliri bilen élip barghan söhbetning emeliy mezmunlirimu bayan qilin'ghan.

D u q ning bayanatchisi dilshat réshit ependi bu eser heqqide toxtilip, "chet`elliklerning Uyghur mesilisini otturigha kötürüp chiqishi we xelq'ara muhakime yighinlirida küntertipke élishi, Uyghur dewasining xelq'aralishishini téximu ilgiri süridu".

Na'oko xanim, shu qétimqi gérmaniye ziyaritidin kéyin, türkiye, norwigiye, shwétsiye, amérika qatarliq ellerde ziyarette bolup, Uyghur milliy mujadilisining wekil xaraktérlik rehberliri we ezaliri bilen söhbetler élip barghan.

Bu qétim 9 – ayning 2 – küni, na'oko xanim gérmaniyige qayta kélip, 9 – ayning 3 – küni d u q rehberliri bilen qurultay bash shitabida yene bir qétim söhbet élip barghan sorunda, biz uningdin Uyghurlargha munasiwetlik bezi mesililerni sorash pursitige érishtuq.

Yaponiyide Uyghurlargha qa'izziqidighanlar köp, biraq Uyghurlarni chüshinidighanlar az

Uyghurlargha bolghan hewisi, bir Uyghur yigiti bilen tonushup qélishtin bashlan'ghanliqini tilgha élip ötken na'oko xanimning pikirlirige asaslan'ghanda, yaponiyide Uyghurlargha we Uyghur diyarigha qiziqquchilarning sani heqiqetenmu köp iken. Emma yapon yashlirini asasi merkez qilghan bu Uyghur heweskarlirining mutleq köp qismi, Uyghurlarni we Uyghurlarning tarixini hich chüshenmeydiken. Eyni yilliri, yaponluqlar teripidin Uyghur diyarida ishlen'gen "yipek yoli" qatarliq ikki filim yaponiyide körsitilgendin kéyin, yaponluqlarning Uyghurlargha bolghan qiziqishi hessilep ashqan bolsimu, biraq yaponluqlargha Uyghurlarni heqiqi chüshinish pursiti hazirghiche nésip bolmighan. Yaponluqlarning Uyghur diyarida élip barghan sayahetlirimu, Uyghurlarni bilish meqsidige yetküzelmeydiken. Sirtqi halitidin bir qarash bilenla, derdi yürikige kömülgen Uyghurlarni chüshinish mumkin emes iken.

Na'oko xanim, "bügün tibetliklerni bilmeydighan yaponluq yoq, emma Uyghurlarni bilidighan yaponluqlar köp emes" dédi. Shundaqla, Uyghur teshkilatlirigha qarita tunji teklipini otturigha qoyup, chet`ellerdiki d u q gha oxshash merkizi teshkilatlarning yapon xelqige bolghan teshwiqatni kücheytishining ehmiyitining nahayiti zor bolidighanliqini tekitlidi.

Na'oko xanim: öz musteqilliqi üchün küresh qilishqa heqqi bar

Elwette, Uyghur teshkilatlirigha, Uyghurlarning arzu – armanlirigha köngül bölüwatqan na'oko xanimdin " weten ichi - sirtidiki Uyghur teshkilatliri we Uyghur xelqi özlirining musteqil dölitini qayta qurush üchün küresh qiliwatidu. Uyghurlarning bu xil musteqilliq iradisige siz qandaq qaraysiz?" dégen so'alni sorashni unutmiduq. Bu so'alimizgha, na'oko xanimdin shundaq jawap alduq:

"Uyghurlar ezeldin musteqil yashap kelgen bir medeniy millet. Uyghurlarning öz musteqilliqi üchün küresh qilishqa heqqi bar. Men Uyghur millitining iradisige hörmet qilimen we uni qollaymen".

Na'oko xanimning so'allirimizgha jawap bérip, xitayning hazir öz ihtiyajlirigha köre, ikkinchi dunya urushidin ilgiriki yaponiyining tajawuzchiliq dewrige oxshash bir muhitta turiwatqanliqi, buning xitay üchün xeterlik bir aqiwet élip kélidighanliqi we Uyghur teshkilatlirining bundin kéyin yene qandaq wezipilerni öz zimmisige élishi kirekliki hemde Uyghurlarning haman bir küni musteqilliqqa érishidighanliqi heqqide otturigha qoyghan pikirlirini kélerki qétimliq anglitishimizda diqqitinglargha sunimiz. (Ekrem)