Назарбайефниң күй оғлини җазалиши ислаһатму яки аиливи маҗраму?

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Йеқинда йүз бәргән қазақистан президенти нурсултан назарбайефниң өз күй оғлини җазалиши хәлқара җәмийәтниң диққитини җәлп қилди. Бу һәқтә түрлүк инкас вә тәһлилләр давамлашмақта, бир қисим мулаһизичиләр буниң назарбайефниң асасий қанун ислаһати билән мунасивәтлик икәнликини чүшәндүрсә, өктичиләр мәзкур вәқәниң аиливи маҗра билән мунасивәтлик икәнликини оттуриға қоюшмақта.

Бу юқири қатламдики өзара күрәшниң ипадиси

Өткән шәнбә күни қазақситан президенти нурсултан назарбайеф күй оғли йәни чоң қизи дариға назарбайеваниң ери раһәт алийефни австирийидики баш әлчилик вәзиписидин қалдурғанлиқини елан қилди. Арқидинла хәлқаралиқ сақчи тәшкилатиниң раһәт алийефни тутуш үчүн издәватқанлиқи һәмдә қазақистан баш тәптиш оргининиң униң җинайи қилмишлири үстидә тәкшүрүш елип бериватқанлиқи һәққидә хәвәр тарқалди. Русийидә чиқидиған мустәқиллиқ гезитиниң хәвиригә асасланғанда , раһәт алийеф өзи үстидә елип бериливатқан бу ишларниң сиясий түс алғанлиқини билдүргән.

Раһәт алийеф бу йил 9-феврал күни қазақистанниң австирийә һәмдә авистирийигә җайлашқан явропа һәмкарлиқ вә бихәтәрлик тәшкилати қатарлиқ бир қанчә хәлқаралиқ тәшкилатларда турушлуқ әлчиси сүпитидә бәлгиләнгән иди. Нурсултан назарбайефни йеқиндин қоллап кәлгән раһәт алийеф бир мәзгил қазақистан мәтбуат саһәсини контрол қилған, ташқи ишлар министирлиқиниң муавин министирлиқ һәмдә дөләт бихәтәрлик комитетиниң муавин башлиқлиқ вәзиписини үстигә елип, назарбайеф һакимийитини мустәһкәмлигән шуниңдәк бир қисим өктичиләргә зәрбә бәргән иди.

Қазақистанниң алмута шәһиридә яшайдиған сиясийон қәһриман ғоҗамбәрдиниң қаришичә, президент нурсултан назарбайеф аилисидә йүз бәргән бу вәқә җүмлидин униң күй оғлини җазалишиниң түп сәвәби әмәлийәттә қазақистанниң юқири сиясий вә иқтисадий қатлимидики өзара күрәшниң бир ипадисидин ибарәт.

Қәһриман ғоҗамбәрдиниң қаришичә, нурсултан назарбайефниң өз аилисидә йүз бәргән бу чоң вәқәни дөләт ичи-сиртидики мәтбуатларға ашкарә қоюветиши қазақистанниң мәтбуат әркинликини өз ичигә алған демократик тәрәққиятқа йүзлинишиниң бир ипадисидур.

Назарбайефниң асасий қанун ислаһати уйғурлар үчүнму пайдилиқ

Алдинқи һәптидә нурсултан назарбайеф асасий қанунға өзгәртиш киргүзүп, униң көплигән маддилирини йеңилиған иди. Мәзкур йеңи өзгириш бойичә, президентлиқ муддити бурунқи 7 йилдин 5 йилға өзгириду һәмдә һөкүмәт рәиси, һәр қайси вилайәтләр вә наһийиләрниң башлиқлирини хәлқ сайлайду.

Назарбайеф 2012-йилидин етибарән мәзкур қанунни күчкә игә қилип, дөләтни президентлиқ вә парламентлиқ системидики мәмликәткә айландуриду. Шуниң билән бир вақитта йәнә, назарбайеф миллий мәсилидиму ислаһат елип барған болуп, парламенттики тоққуз орун милләтләр қурултийиға берилгән. Қәһриман ғоҗамбәрдиниң ейтишичә, бу бәлгилимә бойичә қазақистандики асаслиқ аз санлиқ милләт һесаблинидиған уйғурлардин кәм дегәндә икки адәм парламент әзаси болуши мумкин.

Униң қаришичә, нөвәттә, президент назарбайеф демократик ислаһатни илгирилитиш үчүн тиришчанлиқ көрсәтмәктә, чүнки, у қазақистанни иқтисадий вә демократик җәһәтләрдин тәрәққи қилдуруш арқилиқ бу дөләтниң хәлқаралиқ инавитини ашурмақчи һәмдә явропа бихәтәрлик вә һәмкарлиқ тәшкилатиниң рәислик салаһийитини қолға кәлтүрмәкчи.

Униң қаришичә, әгәрдә қазақистан мәркизий асиядики иқтисадий җәһәттә тәрәққи қилған вә гүлләнгән демократик мәмликәткә айланса, бу уйғурларниң сиясий һаятидиму пайдилиқ рол ойнайду.

Бу парихорлуқнитазилашниң ипадиси

Нөвәттә, нурсултан назарбайефниң өз күй оғлини җазалиши һәққидә түрлүк инкаслар давамлашмақта. Бир қисим көзәткүчиләр буни нурсултан назарбайефниң дөләттики парихорлуқ, чириклик қилмишлириға зәрбә берип, өз һоқуқлиридин пайдилинип, дөләт вә хәлқ мүлкини өзиниң қиливалидиған қилмишларға нисбәтән тазилаш елип беришиниң ипадиси дәп һесаблиған.

Бирақ, қазақистанлиқ сиясийон қәһриман ғоҗам бәрди бу хил пикиргә қошулсиму, лекин, бундақ тазилашниң бирақла әмәлгә ашмайдиғанлиқини, бундақ қилмишларниң мәзкур мәмликәттә чоңқур йилтиз тартип кәткәнликини , назарбайефниң һеч болмиғанда униң қануний асасини турғузуп һәм башлап беридиғанлиқини тәкитлиди.

Әң йеңи учурларға асасланғанда, раһәт алийеф қейин атиси нурсултан назарбайефни тәнқид қилиш билән биргә авистрийә һөкүмитидин сиясий панаһлиқ тилигән. (Үмидвар)