Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéw xitay ziyaritini bashlidi


2006.12.20
hu-nazarbayef-200.jpg
Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéw 20 – dékabir küni xitay dölet re'isi xu jintaw bilen kélishimge qol qoyghandin kéyin, qol iliship körüshmekte. AFP

Merkiziy yawro asiyadiki chong dölet hésablinidighan qazaqistan jumhuriyitining prézidénti nursultan nazarbayéw 19-dekabir küni xitaygha qaratqan besh künlük dölet ishliri ziyaritini bashlidi hemde 20-dekabir küni xitay dölet re'isi xu jintaw bilen körüshüp, sohbet ötküzdi.

Shinxu'a agéntliqining uchuridin qarighanda, ikki dölet rehbiri qazaqistan bilen xitayning diplomatik munasiwet ornatqanliqining 15 yilliqini tebrikligen shuningdek özara munasiwetlirining tereqqiyati we qolgha keltürgen netijilirige yuqiri baha bergen.

Nursultan nazarbayéw bilen xu jintaw xelq'ara we rayon xaraktérliq muhim mesililer heqqide pikir almashturup, ortaq meydanlirini ipade qilishqan.

Ikki rehber on kélishimige qol qoydi

Bügünki qazaqistan agéntliqining uchuridin melum bolushiche, nursultan nazarbayéw bilen xu jintaw 10 kélishimge qol qoyghan bolup, bu siyasiy munasiwet, soda-iqtisad, medeniy -ma'arip yeni özara bir –birining ilmiy unwanliri hem oqush hem ilim-pen mukapatlirini étirap qilish, a chégra halqighan deryalar we su ishlirigha qarita ilmiy tetqiqat qilish hem uchur, énérgiye mehsulatlirigha bolghan tamojna kontrolluqi qatarliq sahelerni öz ichige alidiken.

Ikki dölet rehbirining bu qétim imzalighan höjjetliri ichide eng muhimi siyasiy we iqtisadiy xaraktérliq " xitay bilen qazaqistanning 21-esiridiki hemkarliq istratégiyisi" bilen " xitay-qazaqistan iqtisadiy hemkarliqini tereqqi qildurush pilani" qatarliq ikki kélishim bolup, buningda qazaqistan bilen xitayning buningdin kéyinki siyasiy, soda-iqtisad, énérgiye we bashqa her sahediki munasiwetlirini rawajlandurushning konkret nishani éniq körsitilgen.

Ikki rehber qazaq-xitay munasiwetlirini yenimu chongqurlashturushqa pütüshtin

Shinxu'aning ashkarilishiche, xitay re'isi xu jintaw bilen qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéwning söhbiti jeryanida xu jintaw junggo bilen qazaqistanning istratégiyilik hemkarliq munasiwetlirini ikki terepning birlikte téximu mukemmelleshtürüshi we ilgiri sürüshi üchün töt xil teklipni otturigha qoyghan bolup, bular siyasiy, soda-iqtisad, medeniyet-ma'arip, ammiwi pa'aliyet shuningdek bixeterlikni qoghdash qatarliqlarni öz ichige alghan. Xu jintaw mezkur töt xil teklipide özara siyasiy jehettiki ishinishni mustehkemlesh, istratégiyilik hemkarliqni kücheytish, ikki terep arisida tüzülgen " junggo bilen qazaqistanning 21-esirdiki hemkarliq istratégiyisi"ni emeliyleshtürüsh, soda munasiwetlirini téximu chongqurlashturup, 2015-yiligha kelgende ikki terep sodisini 15 milyard dollargha yetküzüsh, xitay bilen qazaqistanning hemkarliqidiki qorghas xelq'ara chégra hemkarliq merkizining qurulush süritini tézlitish, ma'arip, medeniyet, tenterbiye, sayahet shuningdek ammiwi jemiyetler arisidiki munasiwetlerni kücheytish hette xitay " qazaqistan medeniyet bayrimi" ötküzüsh arqiliq ortaq halda ikki döletning diplomatik munasiwet ornatqanliqining 15 yilliqini xatirilesh qatarliqlarni tekitligen.

Qazaqistan dölet uniwersitétining iqtisadiy jughrapiye proféssori shéripjan nadirop hazir qazaqistanni oz ichige alghan ottura asiyaning amérika, xitay we rusiyidin ibaret uch chong döletning tesiri astida qalghanliqi, ular arisida riqabet kétiwatqanliqi, xitayning pütün imkaniyetliri bilen qazaqistanni yénigha tartiwatqanliqini körsetti.

Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéw bolsa, xu jintawning tekliplirini medhiylep, qazaqistanning soda, énérgiye, asasiy qurulush qatarliqlarni öz ichige alghan her sahediki hemkarliqni kéngeytishni xalaydighanliqini bildürgen.

Uyghurlarning siyasiy heriketlirige zerbe bérish ikki rehber söhbitidiki muhim téma

Uyghurlarning siyasiy heriketlirige ortaq zerbe bérish xitay bilen qazaqistan arisida 90-yillarning otturiliridin tartip dawamliship kéliwatqan söhbet témisidur. Qazaqistan bilen xitay shangxey hemkarliq teshkilati ramkisi astida hemde ikki döletning ayrim munasiwetliride sherqiy türkistan nami bilen atalghan Uyghur siyasiy heriketlirige ortaq zerbe bérishke izchil pütüshüp kelmekte.

Xitay rehberliri bashtin axiri qazaqistandin Uyghurlarning siyasiy pa'aliyetlirige yol qoymasliqni telep qilip kelgen bolup, 11-sentebir weqesidin kéyin xitay bilen qazaqistan térrorizmgha qarshi küresh qilish heqqide kélishim hasil qilghan shuningdek yene nursultan nazarbayéw özining aldinqi qétimliq ziyaretliride " sherqiy türkistan küchlirini xelq'ara térrorizmning bir qisimi" dep qarap, xitay bilen birlikte zerbe béridighanliqini bildürgen hemde mezkur nuqta ikki dölet kélishimliri we birleshme bayanatlirigha kirgüzülgen idi.

Shunxu'a agéntliqining xewiridin ashkarilinishiche, xitay re'isi xu jintaw ikki dölet hemkarliqlirini ilgiri sürüsh heqqidiki özining töt xil teklipining tötinchisi süpitide " bixeterlik sahesidiki hemkarliqni kücheytip, köp tereptin qoyuq hemkarlishish, ikki terep "üch xil küch"lerdin hem chégra halqighan jinayetchiliktin ortaq mudapi'e körüsh we zerbe bérishni dawamlashturush. . " Dep tekitligen.

Bu yerde uning tekitlewatqini Uyghurlarning uzun yillardin buyan dawamlashturup kéliwatqan sherqiy türkistan musteqilliq herikitige qaritilghan bolup, nursultan nazarbayéwmu öz sözide qazaqistanning xitay bilen birliship, üch xil küchler" ge dawamliq zerbe bérishke razi ikenlikini qayta tekitligen.

Nursultan nazarbayéw xitay bilen bolghan munasiwetke alahide ehmiyet bergen

Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéw xitay rehberliridin ji'ang zémin we xu jintaw qatarliqlar bilen bolghan ilgiriki resmiy uchrishishlirida "qazaqistan-xitay inaq-qoshnidarchiliq, dostane-hemkarliq shertnamisi", " xitay bilen qazaqistanning 2003-2008-yilliq hemkarliq programmisi" qatarliq köpligen siyasiy, iqtisadiy we bashqa sahelerni öz ichige kélishimler hem shertnamilerge qol qoyghan idi. 2005-Yili xu jintaw astanani ziyaret qilghanda ikki dölet munasiwetliri " istratégiyilik shériklik munasiwet" derijisige kötürülgen shuningdek ular arisidiki soda 2005-yili yette milyard dollargha yéqinlashqan. Bu yil sekkiz milyard dollargha yetküzülüsh qarar qilin'ghan.

Qazaqistan bilen xitay énérgiye sahesidimu qoyuq munasiwet ornatqan bolup, xitay qazaqistan néfit shirketlirining 40% tin artuq pay chékini sétiwalghan hemde atasu-alatagh néfit aqquzush turubisi ishqa kiriship, yiligha 12 milyon tonna néfitni xitaygha toshush pilani emelge ashurulmaqta. Xitay hazir qazaqistan bilen bolghan soda munasiwetlirini kücheytishke ehmiyet bergen bolup, siyasetshunas qehriman ghojamberdi xitayning meqsitining ottura asiyani iqtisadiy jehettin igilesh ikenlikini körsetti.

Qazaqistan hökümitining xitay bilen bolghan bu xil munasiwetlirining qazaqistanning kelgüsi, dölet menpe'eti üchün ziyanliq ikenliki heqqidiki köz qarashlar qazaqistan ziyaliylar we siyasetchiler hem amma arisida mewjut bolup, ataqliq qazaq siyasiyoni murat awizop bu bu pikirning wekili supitide qazaqistan hökümitini xitaydin hushyar bolushqa kop qétim dewet qilghan idi.

Bügünki qazaqistan agéntliqining uchuridin qarighanda, nursultan nazarbayew béyjing qatarliq jaylardiki ékiskursiye we uchrishish pa'aliyetlirini dawamlashturmaqta. (Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.