Rusiye -türkmenistan -qazaqistan söhbiti we énérgiye kürishi

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Rusiye prézidénti wladimir putin 9-maydin 12-mayghiche bolghan töt kun jeryanida merkiziy asiya rayonidiki ikki énérgiye döliti qazaqistan bilen türkmenistanda ziyarette bolup, bu dölet rehberliri bilen bir qatar söhbetlerni élip bardi hemde kélishimlarni hasil qildi.

Wladimir putinning bu qétimqi ziyaritining rusiye üchün muhim jughrapiyiwi siyasiy ehmiyetke ige bolupla qalmastin, belki énérgiye jehettin muhim istratégiyilik xaraktérge ige ikenliki mu'eyyenleshtürülmekte.

Putin ziyaret jeryanida qazaqistanda ikki qétim boldi

Rusiye prézidénti wladimir putin özining ottura asiyagha qaratqan ziyaritini aldi bilen qazaqistandin bashlidi. Ötken peyshenbe küni u astanada qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéfning yuqiri hörmet bilen kütiwélishigha sazawer bolghan.

Rusiyining intérfakis agéntliqining uchurigha asaslan'ghanda, wladimir putin bilen nursultan nazarbayéf énérgétika mesilisini halqiliq muzakire qilghan bolup, néfit we tebi'iy gaz, kömürchilik sahesidiki toshush qurulushi we atom yadrosi sahesidiki özara hemkarliqni kücheytish shuningdek rusiyining qazaqistan, bélorusiye bilen bolghan tamozhna ittipaqi qurush mesililiri ularning söhbetliridiki merkiziy téma bolghan. Nazarbayéf kaspi néfit turuba yoli arqiliq rusiyige mangduridighan néfitning miqdarini téximu ashurushqa raziliq bildürgen, putin bolsa, rusiyining qazaqistanning atom énérgiye istansisi qurulushigha yardem bérishke qoshulghan hemde ikki terepning ortaq uran tawlash ishlirini kücheytish, bayqanur alem boshluqigha uchush merkizini birlikte bashqurush heqqide kélishim hasil qilin'ghan.

Türkmenistan ziyariti

Wladimir putin nazarbayéf bilen söhbetliship bolghandin kéyin 11-12-may künliri türkmenistanda ziyarette bolghan. Bu, türkmenistan prézidénti qurban'gul berdimuhemmedofning yéqinda moskwagha élip barghan dölet ziyaritige jawaben élip bérilghan ziyaret bolupla qalmastin belki, putinning hakimiyet tutqandin buyan bu döletke élip barghan tunji qétimliq resmiy sepiri bolup hésablinidiken.

Putin bilen berdimuhemmedof türkmenistan -rusiye hemkarliqi jümlidin énérgiye hemkarliqlirini kücheytish heqqide ortaq pikir hasil qilghandin kéyin, 12- may küni türkmenistanning türkmenbashi shehiride wladimir putin, nursultan nazarbayéf we qurban'gül berdimuhemmedof mexsus kaspi tebiy gaz turuba yoli qurush heqqide söhbet élip bérip, kélishim hasil qilghan.

Mezkur üch dölet rehbiri türkmenistan tebi'iy gazini kaspi déngizini boylap, qazaqistan térritoriyisi arqiliq rusiyige andin kéyin yawropa ittipaqigha ékisport qilishqa pütüshüm hasil qilghan bolup, hazir 1967-qurulghan kaspi déngizi qirghiqini boylap, qazaqistan arqiliq rusiyini tutashturidighan tebi'iy gaz turubisi mewjut.

Lékin, buning toshush miqdari éhtiyajni qamdiyalmighanliqi üchün üch rehber mezkur turuba yolini rémont qilip, toshush miqdarini ashurush hem bu yolni boylap yéngi turuba yatquzush shuningdek özbékistannimu tutashturushni qarar qilghan. Ularning kélishimi bu yil 9-ayda resmi imzalinidu.

Putin ottura asiya énérgiye kürishide ghelibe qazandi

Putinning türkmenistan we qazaqistan rehberliri bilen bu rayonning néfit we tebi'iy gazlirini rusiye térritoriyisi arqiliq yawropagha ékisport qilishni kücheytishi rusiye énérgiye mutexessislirining neziride bu ottura asiya énérgiyisini talishiwatqan xitay hem gherb üstidin qazinilghan zor ghelibidin ibarettur.

Rusiyining "newsru" uchur torining xewer qilishiche, amérikining énérgétika ministiri semuyél bodman düshenbe küni parizhda bu mesilige inkas qayturup, yawropaning özining énérgiye bilen teminlinish menbelirini herxillashturushi kérekliki, undaq bolmighanda, rusiyige téximu béqinip qalidighanliqini eskertken. Chünki, rusiye hazirghiche yawropani tebi'iy gaz bilen teminlep kelgen bolup, gazning bahasi we bashqa mesililerde yawropa bilen rusiye arisida da'im pikir ixtilapi kélip chiqqan idi.

Yawropa rusiyige béqinip qélishtin qutulush üchün türkmenistanni öz ichige alghan ottura asiya tebi'iy gazlirini biwasite élish meqsitide bashqa yéngi yollarni izdigen.

Xitayning ehwali chataqmu?

Uning üstige yene sabiq prézidént seper murat niyazof xitay bilen gaz turubisi yatquzup, uni özbékistan, qirghizistan we yaki qazaqistan arqiliq Uyghur éligha tutashturup, her yili 30 milyard kub métir gazni xitaygha ékisport qilish heqqide xu jintaw bilen kélishim hasil qilghan. Biraq, niyazof ölgendin kéyin xitay türkmenistanning bu kélishimni bikar qiliwétishidin ensirigen. Uning üstige bu qétim, prézidént berdimuhemmedof xitay bilen bolghan kélishimni tilgha élip qoymighan.

Qazaqistanmu xitay bilen tebi'iy gaz turubisi qurush hemde atasu-alataw turubisi arqiliq toshulidighan néfitning miqdarini ashurush heqqide kélishim hasil qilghan bolsimu, lékin nazarbayéf bu qétim putin'gha rusiyige mangdurilidighan énérgiye miqdarini téximu ashurushqa wede berdi.

Ötken yili qazaqistan chetke mangdurghan 53 milyon tonna néfitning 42 milyonini rusiye arqiliq mangdurghan bolup, bu yil mezkur san téximu ashmaqchi. Undaqta astana we ashxabad rehberlirining buningdin kéyin béyjing bilen bolidighan énérgiye munasiwiti qandaq bolidu? bu bir muhim so'al bolsa kérek?

Közetküchilerning qarishiche, rusiye türkmenistan, qazaqistan qatarliq döletlerning rusiyini tashlap qoyup, öz énérgiyisini musteqil halda yawropa we xitay bazirigha sétishini xalimaydu. Lékin, türkmenistan rehbiri berdimuhemmedof yawropa bilen xitayni xatirjem qilip, türkmenistanning kaspi déngizi arqiliq yawropani tutashturidighan gaz turubisi yatquzush pilanining barliqini tekitlep ötken.

Lékin, közetküchiler bu yolning türkmenistan üchün éghir toxtaydighanliqini körsitishken. Buningdin bashqa yene putin ottura asiyani ziyaret qiliwatqan 11-13-may künliri polshada ukra'iniye, ezerbeyjan, gruziye, polsha we qazaqistandin ibaret besh döletning énérgiye jehette rusiyidin mustesna halda ish élip bérish heqqide yighini échilghan bolup, eslide yighin'gha qatnishidighanliqini bildürgen nazarbayéf birdinla buninggha barmay, eksiche putinni kütüwélip, türkmenistan hem rusiye bilen kélishim hasil qilghan.

Rusiye közetküchilirining qarishiche, buningdin kéyin, gherb we xitayning ottura asiya énérgiyisini rusiyidin talishish küreshliri téximu ewji élishi mumkin.

Wladimir putin 12‏-may küni kélishim hasil qilinip bolghandin kéyin, yene qazaqistan'gha qaytip, aq taw shehiride nazarbayéfning " aq ordisi"da uning bilen bolghan sohbitini dawamlashturghan. (Ümidwar)