Rabiye xanim nobél tinchliq mukapati murasimigha qatnishish üchün seyshenbe küni oslogha qarap yolgha chiqidu

D u q re'isi rabiye qadir xanim 10 ‏- dékabir küni ötküzülidighan murasimgha teklip qilin'ghan méhmanlarning biridur. Yéqinda nobél komitétining resmiy teklipnamisini tapshuruwalghan rabiye qadir xanim seyshenbe küni oslogha qarap yolgha chiqidu. U yolgha chiqishtin burun ziyaritimizni qobul qilip, osloda élip baridighan pa'aliyetlirini tonushturdi. Uning eskertishiche, bu Uyghurlarning tunji qétim nobél tinchliq mukapati murasimigha qatnishishi bolup, bu mukapatning Uyghurlargha yéqinlishiwatqanliqining béshariti bolup qélishini ümid qildi.

Xitay hökümitining bu yilliq nobél tinchliq mukapatini tarqitish murasimigha émbargo qoyushi sewebidin murasimgha kimlerning teklip qilin'ghanliqi we kimlerning qatniship, kimlerning qatnashmaydighanliqi xelq'ara jama'et pikri yéqindin diqqet qilidighan mesile bolup qaldi. Nobél komitétining ashkarilishiche, 10 ‏- dékabir küni ötküzülidighan murasimgha bu yilliq mukapat sahibi lyu shawbo namidin 50 kishilik teklipname ewetilgen. Uyghur rehbiri, dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanim 10 ‏- dékabirdiki murasimgha teklip qilin'ghan tunji we birdin bir Uyghur rehbiri. U yéqinda nobél komitétining resmiy teklipnamisini tapshuruwalghan bolup, ikki kündin buyan murasimgha qatnishishning jiddiy teyyarliqini qilmaqta. Rabiye xanim seyshenbe küni yardemchisi alim séyitofning hemrahliqida oslogha qarap yolgha chiqidu. U, oslogha qarap yolgha chiqishtin burun ziyaritimizni qobul qilip, özining osloda élip baridighan pa'aliyetlirini tonushturdi. U oslodiki 3 künlük pa'aliyet dawamida 9 ‏- chésla axbarat élan qilish yighinigha we xitay elchixanisining aldidiki namayishqa qatnishidu. Xelq'ara kechürüm teshkilati uyushturghan 10-chisladiki muhakime yighini hem mukapat tarqitish murasimi uning bu jeryandiki pa'aliyet küntertipining bir qismidur. U yene, 11- chésla lyu shawbo hem 2008‏ ‏-nizamname herikiti, namidiki pa'aliyetke qatnishidu. Bu jeryanda norwégiyidiki Uyghurlar we ammiwi teshkilatlar bilen uchrishidu. Rabiye xanim murasimgha teklip qilin'ghanliqini Uyghurlarning hoquqini telep qilish yolidiki herikiti étirap qilishqa érishiwatqanliqining béshariti, dep körsetti.

Nöwette, mukapat sahibi lyu shawbo türmide yétiwatqanliqtin, ayali lyu shya xitay hökümiti teripidin nezerbend qilinip, tashqi dunya bilen alaqisi üzüp tashlan'ghanliqtin mukapatni kimning tapshuruwélishi, murasimda uninggha wakaliten kimning nutuq sözlishi bir mesile bolup qalghan. Bezi xewerlerdin melum bolushiche, bu nöwetlik murasimda burunqidek mukapat sahibi kélelmise amanetni mukapat sahibining ayali we yaki yéqin tughqini wakaliten tapshuruwalidighan hem uninggha wakaliten nutuq sözleydighan ehwallar yüz bermesliki mumkin. Xewerlerdin melum bolushiche, buning ornigha murasimda norwigiyilik ataqliq sen'etchi liw ulman lyu shawboning eserliridin bezi parchilarni déklamatsiye qilidiken. Bu nobél komitétining orunlashturushi bolup, bu mezkur komitétning tunji qétim bu xil weziyetke duch kélishidur.

Burun nobél komitéti 1975 ‏- yilliq nobél tinchliq mukapatini sabiq sowét ittipaqi kishilik hoquq pa'aliyetchisi andréy saxarofqa bergendimu, bu xil weziyetke duch kelmigen. Gerche sowét ittipaqi hökümiti saxorofni nezerbend qilip, uning murasimgha qatnishishini ret qilghan bolsimu, lékin uning ayalining oslogha bérip mukapatni tapshuruwélishigha ruxset qilghan.

Lyu shawboning ayali lyu shya murasimigha munasiwetlik bezi ishlarni amérikidiki xitay démokratiye herikitining yétekchiliridin yang jyenlige hawale qilghan. Yang jyenlining radi'omizgha ashkarilishiche, lyu shya nezebent qilinishtin burun eger özi murasimgha qatnishalmisa, chet'eldiki öktichi zatlarning uninggha wakaliten murasim nutqi hazirlap, "béyjing bahari "zhurnilining bash muherriri xu pingning oqushini tewsiye qilghan. Lékin, nobél komitéti lyu shyaning hawalisining qanuni resmiyiti yoqluqini seweb qilip, bu pikirni qobul qilmighan we norwigiyilik sen'etchi liw olmanni murasimda lyu shawboning esirini déklamatsiye qilishqa orunlashturghan. Shunga 10 ‏- chésla peqet murasim ötküzülüp, mukapat buyumi we mukapat sommisi tarqitilmasliqi, nobél komitéti amanetlerni mukapat sahibigha wakaliten saqlap qoyushi mumkin.

Xitay hökümiti lyu shawboning ayalini nezerbend qilipla qalmay, murasimgha teklip qilinish éhtimalliqi mewjut dep qaralghan bezi öktichi zatlarning chégridin chiqishini chekligen. Bashqa döletlerge bésim ishlitip, ulardin oslodiki diplomatik emeldarlirining murasimgha qatnasliqini telep qilghan idi. Béyjing hökümiti yene, xitaydiki chet'el axbarat wasitilirini lyu shawbo we nobél mukapatigha da'ir xewerlerni bermeslik we yaki bu xil xewerlerni bérishtin éhtiyat qilish heqqide agahlandurghan. Weqedin xewerdar kishilerning radi'omizgha ashkarilishiche, da'iriler gérmaniye téléwiziyisi 1 ‏- qanili we 2 ‏- qanilining xitayda turushluq muxbirlirini tashqi ishlar ministirliqigha chaqirtip," ularning xitayda muxbirliq qilish kinishkisini uzartish yaki uzartmasliq, oslodiki weqeni qandaq xewer qilishni qarar qilghanliqigha munasiwetlik ikenliki"ni bildürgen. Bu munasiwet bilen yawropa ittipaqning radi'o -téléwiziye axbarat birleshmisi bayanat élan qilip, xitay da'irilirini axbarat erkinlikini kontrol qilish bilen tenqidligen idi. Rabiye xanim xitay hökümitining murasimni bayqut qilish yolidiki türlük hile-neyringi uning chong döletlik salapitige peqet yarashmighanliqini bildürdi.

10 ‏- Chisladiki murasimgha teklip qilin'ghan méhmanlarning arisida yene, amérika dölet mejlisining awam palata re'isi nensi pelusi xanim, sabiq chigh prézidénti waslaw xawél, sabiq polsha prézidénti wawisa, amérika awam palata ezasi krisitofir simit, yawropa ittipaqi kishilik hoquq komitétining re'isi, xelq'ara kechürüm teshkilati, chégrisiz muxbirlar teshkilati, kishilik hoquqni közitish teshkilati, xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti, amérika we gérmaniye qelemkeshler jem'iyitining re'isi qatarliq shexs we erbablar bar. Nensi pelusi xanimning murasimgha qatnishish éhtimalliqi zor. Lékin b d t kishilik hoquq komissari newi pilayning murasimgha qatnashmaydighanliqini élan qilishi xitay öktichilirining tenqidige uchridi. Yang jyenli newi pilayni tenqid qilip" newi pilay we b d t bash katipi ban kimun xitayning aldida tik turalmisa, istépa bérishi kéreklikini, newi pilayning qararini bolsa "kishilik hoquq komissarining mes'uliyitidin ashkara bash tartqanliqtur" dégen. Yang jyenli yene "bu xitay hökümitining bésimining netijisi"dep qaraydighanliqini bildürgen.

Lékin, b d t kishilik hoquq komissarining jenwediki ishxanisi yang jyenlining tenqidige reddiye bérip, newi pilayning bésimgha bash égip murasimgha qatnishishtin bash tartqanliqini ret qildi. Pilayning ishxanisi élan qilin'ghan bu heqtiki bayanatida, newi pilayning 10 ‏-dékabir xelq'ara kishilik hoquq küni jenwede pa'aliyiti barliqini, uning waqti oslogha bérishqa yar bermeydighanliqini ilgiri sürgen.