ئىنسانلارنىڭ ئورتاق تەرەققىياتى تەكىتلىنىۋاتقان بۇگۈنكى دۇنيادا، بىر دۆلەتنىڭ نوپۇس تەرەققىياتى پەقەت نوپۇس سانىنىڭ ئۆرلىشىنىلا نەزەردە تۇتمايدۇ. نوپۇسنىڭ تۇراقلىق تەرەققى قىلىشى ئىقتىساد، جەمئىيەت، مۇھىت، سىياسەت بىلەن زىچ باغلىنىشلىق مەسىلىدۇر شۇنداقلا ئۇ بارلىق ساھەلەرگە كۈچلۈك تەسىر كۆرسىتىدۇ. شۇڭلاشقا يېقىندا خىتاينىڭ پىلانلىق تۇغۇت كومىتېتى، نوپۇس ستاتىستىكا قىلىش مەركىزى قاتارلىق يەتمىش نەچچە ئورۇن ھەمدە ئۈچ يۈزگە يېقىن نوپۇس مۇتەخەسسىسلىرى ئېلان قىلغان " خىتاي دۆلەتلىك نوپۇس تەرەققىيات دوكلاتى" پۈتۈن دۇنيانىڭ دىققىتىنى تارتتى.
خىتاي ئىقتىساد تور بېتىدە ئېلان قىلىنغان مەزكۇر دوكلات ھەققىدىكى بىر ماقالىدە كۆرسىتىلىشىچە، خىتاي چوڭ قۇرۇقلۇقىدىكى نوپۇس مۇشۇ تەرەققىيات بۇيىچە ماڭسا، كېيىنكى 30 يىلدا يەنە ئىككى مىليارد نوپۇس كۆپىيىدىكەن.
خىتايدا مەيدانغا كېلىۋاتقان جىددىي نوپۇس مەسىلىلىرى
بۇنىڭغا ئەگىشىپ يەنە، خىتايدا نوپۇسنىڭ تۇراقسىز تەرەققى قىلىشى بىلەن مۇنداق مەسىلىلەر كۆرۈلمەكتە ئىكەن. نوپۇسنىڭ ئەر - ئاياللار نىسبەت پەرقى بارغانچە كېڭىيىپ بارىدىكەن، مۇتەخەسسىسلەرنىڭ كۆرسىتىشىچە، پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتى شۇنداقلا خىتاي مىللىتىنىڭ ئەرلەرنى ئەزىزلەپ ئاياللارنى تۆۋەن كۆرۈش خاراكتېرى سەۋەبىدىن قىز بوۋاقلارنىڭ ئۆلتۈرۈلۈشى تۈپەيلى، خىتاي نوپۇسىدا جىنسى تەڭپۇڭسىزلىق ئېغىر بىر مەسىلىگە ئايلانغان بولۇپ، خىتايدا ئەرلەر نوپۇسىنىڭ ئاياللارنىڭكىدىن ئارتۇق بولۇشى يەنە ئۇزاققىچە داۋاملىشىدىغان بولۇپ -2020 يىلىغا بارغاندا 30 مىليون خىتاي ئەركىگى بويتاق قالىدىكەن. بۇ خىتايدا ھەل قىلىش مۇمكىن بولمايدىغان ئىجتىمائىي مەسىلىلەردىن دېرەك بېرىدىكەن.
خىتاينىڭ نوپۇس تەرەققىيات دوكلاتىدا كۆرسىتىلگەن ئاساسلىق مەسىلىلەر، نوپۇسنىڭ سانى شىددەت بىلەن تەرەققى قىلغان بىلەن ئادەملەرنىڭ سۈپەت تەرەققىياتى كۆرىنەرلىك كەينىدە بولۇپ، خىتايدا ھەر يىلى مېيىپ، مەجرۇھ بالىلارنىڭ سانى يىلىغا 800مىڭدىن 1مىليون ئىككى يۈز مىڭغىچە كۆپەيمەكتە. شۇنداقلا ئالتە مىليون نوپۇس يىلدا تۈرلۈك يەرلىك كېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇپ، ئەقلىي جەھەتتىن كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، يەنە 5مىليون 450 مىڭ كىشى روھىي كېسەل قاتارىغا ئۆتمەكتە. ئەيدىز ۋاباسى پۈتۈن خىتايدا شىددەت بىلەن يامرىماقتا.ئەمگەك كۈچىدىن قالغانلار، ياشانغانلار نىسبىتى ئالاھىدە يۇقىرىلىماقتا. يېزىلاردا باشلانغۇچ مەكتەپتىن تۆۋەن ساۋاتسىزلار نىسبىتى 46%تىن ئاشقان بولۇپ، ئىشسىزلار، ئېشىنچا ئەمگەك كۈچلىرى تىزگىنسىز كۆپەيمەكتە.
خىتاي نوپۇس تەرەققىياتىدا ۋە قۇرۇلمىسىدا كۆرۈلۈۋاتقان يۇقىرىقىدەك تۇراقسىز مۇرەككەپ مەسىلىلەر، خىتاينىڭ ھازىرقىدەك مۇرەككەپ نوپۇس تەرەققىياتى ئىقتىسادى تەرەققىياتىغا پەقەتلا ماسلىشالماي قېلىۋاتقان بولۇپ، مۇتەخەسسىسلەر خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ نوپۇس مەسىلىلىرىنىڭ خىتاينىڭ ئىجتىمائىي مۇقىملىقى ۋە تەرەققىياتىغا ئېلىپ كەلگۈسى تەھدىتلىرىگە جىددىي قاراشنى ھەمدە رەسمىي تەدبىر ئېلىشنى ئاگاھلاندۇرغان.
خىتاي ھۆكۈمىتى نوپۇس مەسىلىلىرىنى قانداق ھەل قىلماقچى
ئەمما خىتاي ھۆكۈمىتى خىتايدىكى نوپۇس مەسىلىسىنىڭ خىتايدا يۈرگۈزۈۋاتقان پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتى بىلەن مۇناسىۋىتى بارلىقىنى تىلغا ئالمىدى ھەتتا ئەر - ئاياللار نىسبىتىدە كۆرۈلۈۋاتقان زور پەرقنىڭمۇ پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتى سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىۋاتقانلىقىنى بوينىغا ئالمىدى.
300دىن ئارتۇق خىتاي نوپۇس مۇتەخەسسىسلىرى تەرىپىدىن چىقىرىلغان خىتاينىڭ نوپۇس تەرەققىيات دوكلاتى خىتاي ھۆكۈمىتىنى چۆچۈتكەن بولسا كېرەك، دۈشەنبە كۈنى خىتاي ھۆكۈمىتى خىتايدا كۆرۈلۈۋاتقان نوپۇس مەسىلىلىرىنى ھەل قىلىش ھەمدە كەلگۈسى كېلىپ چىقىش مۇمكىن بولغان مەسىلىلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن مەخسۇس نوپۇس ئىستراتېگىيە پىلانىنى ئېلان قىلدى.
خىتاي ھۆكۈمىتى يەنە مەزكۇر ئىستراتېگىيىلىك پىلانىدا تۇنجى قېتىم قىز - ئوغۇللار نىسبىتىنىڭ خىتاي جەمئىيىتىنىڭ مۇقىملىقىغا، ئىقتىسادىغا تەھدىت ئېلىپ كېلىۋاتقانلىقىنى نەزەردە تۇتۇپ قىز بوۋاقلارنى قوغداش، قىز بوۋاقلارنى قىردۇرۇش ئوپىراتسىيىلىرىنى، قىزلارنى تاشلىۋېتىش ھەمدە ئۇلارغا زەخمە يەتكۈزۈشنى قەتئىي چەكلەش ھەققىدە مەخسۇس قارار ئالدى.
خىتاي ھۆكۈمىتى نوپۇس مەسىلىلىرىنى ھەل قىلىشتا قوللانماقچى بولغان ئىستراتېگىيىلىك پىلانىدا، دەسلەپ ساپاسىز ئىنسانلار نىسبىتىنى كېمەيتىش ئۈچۈن ئىنسانلارنىڭ ساپا تەرەققىياتىغا مەبلەغ سېلىشنى يەنى ئىنسانلارنىڭ مەدەنىيەت ساپاسى ھەمدە تەن ساپاسىنى ئۆستۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىپ دۆلەت تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈشتە ھەرىكەتلەندۈرۈش كۈچكە ئايلاندۇرۇشقا مەبلەغ سالىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
ئالدى بىلەن يەنە نوپۇسنىڭ تەرەققىياتى بىلەن،ئىقتىسادىي تەرەققىيات، مۇھىت ھەمدە بايلىق مەنبەلىرىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەتلەرنى ھەل قىلىش ئۈچۈن ئاساسىي ئەسلىھەلەر قۇرۇلۇشىغا مەبلەغ سېلىشنى كۈچەيتىپ نوپۇسنىڭ ئورتاق تەرەققى قىلىشىنى ئىشقا ئاشۇرىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
خىتاينىڭ نوپۇس مەسىلىلىرىنى تىزگىنلىيەلىشى مۇمكىنمۇ؟
ئامېرىكا ئاۋازى رادىئوسىدا خىتاينىڭ نوپۇس مەسىلىلىرى ھەققىدە ئېلان قىلىنغان ماقالىدە، ئامېرىكا ھاۋايى شەرق نوپۇس مەسىلىلىرى مۇتەخەسسىسى لېينىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈشىچە، خىتاينىڭ مەيلى قانۇنىي ۋاسىتە ياكى ئىستىراتېگىيەلىك سىياسەت قوللانغان تەقدىردىمۇ كۆرۈلۈۋاتقان ھەمدە يۈز بېرىش ئېھتىماللىقى بولغان نوپۇس مەسىلىلىرىنى كونترول قىلالىشى تەسكە توختايدىكەن.
ئامېرىكىلىق خىتاي نوپۇس مۇتەخەسسىسى پىروفېسسور جاڭ رۇەننىڭ كۆز قارىشىچە، خىتاي ھۆكۈمىتى بوۋاقلارنى قىردۇرۇشنى قانۇن ئارقىلىق توسۇش ھەمدە قىز بوۋاقلارنى قوغداشنى قانۇن ئارقىلىق يولغا قويغاندىن باشقا مەخسۇس مەبلەغ ئاجرىتىپ قىز، ئاياللارنى تەربىيىلەش ھەمدە قىز بالا تۇققان ئاياللارنى ئىقتىسادىي جەھەتتىن مۇكاپاتلاش كېرەك دېگەن.
ياپونىيىدىكى خىتاي تەتقىقات مەركىزىنىڭ بىر نەپەر ئايال تەتقىقاتچىسى بولسا خىتاينىڭ نوپۇس مەسىلىسىگە تۇتقان پوزىتسىيىسىنى تەنقىدلەپ " خىتاي ھۆكۈمىتى كۆرۈلۈۋاتقان نوپۇس مەسىلىسىگە خىتاينىڭ پىلانلىق تۇغۇت سىياسەتلىرىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبچى ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتىشى كېرەك، خىتاي ھۆكۈمىتى نوپۇستىكى جىنسىيەت نىسبىتىنىڭ پەرقىنى كېمەيتىش ئۈچۈن پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتىنى بوشراق قويۇپ بېرىشى، ھېچ بولمىغاندا ئىككى پەرزەنتلىك بولۇشقا يول قويۇشى كېرەك. قىزلارنى ئېزىزلەش قانۇن ياكى سىياسەت بىلەنلا ئەمەلگە ئاشمايدۇ، ئەڭ مۇھىمى خىتاي خەلقىنىڭ ئېڭىدا قىزلارنى قەدىرلەش ئاساسىنى تۇرغۇزۇش كېرەك. بولمىسا بۇ ئىنتايىن خەتەرلىك بىر مەسىلىگە ئايلىنىدۇ" دېگەن.
ئەمما خىتاينىڭ پىلانلىق تۇغۇت كومىتېتى مۇدىرى خۇ جيەنمېي خىتاينىڭ پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتىنى ياقلاپ" خىتاي ھۆكۈمىتى بۇنىڭدىن كېيىنمۇ يالغۇز پەرزەنتلىك بولۇش سىياسىتىنى داۋاملىق يولغا قويىدۇ. پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتى جۇڭگونىڭ تەۋرەنمەس سىياسىتى، ئەگەر پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتى يولغا قويۇلمىغان بولسا جۇڭگونىڭ نوپۇسى ھازىرغىچە 4مىلياردتىنمۇ ئېشىپ كەتكەن بولاتتى. نۆۋەتتە قوللانماقچى بولغان قىز، ئاياللارنىڭ ھوقۇقىنى قوغداشقا دائىر سىياسەتلەر پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتىنى يەنىمۇ مۇكەممەللەشتۈرىدۇ " دېگەن.
خىتاي باش مىنىستىرى ۋېن جياباۋ ئالدىنقى ئايدا مەملىكەتلىك نوپۇس ۋە پىلانلىق تۇغۇت خىزمەت يىغىنىدا خىتاينىڭ بۇنىڭدىن كېيىنمۇ پىلانلىق تۇغۇت سىياسىتىنى بوشاشماي يۈرگۈزىدىغانلىقىنى، يالغۇز پەرزەنتلىك بولۇش سىياسىتىنىڭ خىتاي نوپۇس خىزمىتىدىكى ئەڭ ھالقىلىق مەسىلە سۈپىتىدە يولغا قويۇلىدىغانلىقىنى تەكىتلىگەن.
كۆپ قىسىم مۇتەخەسسىسلەرنىڭ قارىشىچە، يىگىرمە يىلدىن بۇيان خىتاي نوپۇسىنىڭ تەرەققىياتىدا بىنورماللىق بارغانچە كۈچىيىۋاتقان بولۇپ، قېرىلار ھەمدە ئەرلەر نىسبىتىنىڭ ئالاھىدە يۇقىرىلاپ بېرىشى خىتاينىڭ ئىقتىسادىنىڭ نورمال تەرەققىياتىغا تەھدىت بولۇپلا قالماي، مۇقىملىقىغىمۇ ئەجەللىك تەھدىت ئېلىپ كېلىدىكەن، بۇ شۇنداقلا پۈتۈن دۇنيا ئىنسانىيەت تەرەققىياتى ھەمدە نوپۇسنىڭ تۇراقلىقى شۇنداقلا مۇھىت، بايلىق قاتارلىق ھەممە ساھەلىرىگە سەلبىي تەسىرلەر ئېلىپ كېلىدىكەن. (گۈلچېھرە)