Норвегийидики уйғур өсмүрлириниң вәтән муһәббити

• Ихтияри мухбиримиз абдусәмәтниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Нөвәттә уйғур әли, оттура асия дөләтлири вә түркийидин башқа, дунядики 10 дин артуқ ғәрб дөләтлиридә уйғурлар яшайдиған болуп, буниң ичидә һәр хил яштики балилар мәлум нисбәтни игиләйду. Бу балилар бу дөләтләрдә бихәтәр иҗтимаий муһит, яхши иқтисади шараит, һәмдә раһәт оқуш муһитида сағлам өсүп йетилиш имканийитигә еришкән болуп бу җәһәтләрдин ғәрб әлләрдики уйғур балилирини вәтәндики уйғур баилилириға нисбәтән амәтлик дийишкә болиду.

Әмма уйғурларниң ғәрб әллиригә чиқип олтурақлишиш тарихи техи толиму қисқа болғачқа, болупму шимали явропадики норвегийә қатарлиқ дөләтләрдики уйғур балиларниң мутләқ коп қисми вәтәндә туғулған, бәзилири башланғуч вә толуқсиз оттура мәктәпниң бирқанчә йилини вәтәндә оқуп бу дөләтләргә өсмүрлүк йешида кәлгәнлики үчүн дәсләп кәлгән мәзгиллиридә. Өзи туриватқан дөләтниң тилини өгиниш, теби вә иҗтимаий муһити билән маслишиш, йеңидин дост тепиш қатарлиқ җәһәтләрдә бәзи қийинчилиқларға, роһи балиларғиму дуч кәлгән. Бундақ чағларда улар вәтәнни, вәтәндә қалған савақдаш вә достлирини сеғинип азабланған.

Вәтиним сәндә өткән иди хошал күнлирим, гүлгә толған иди қучақлирим, айрилип кәттим сәндин туюқсиз, билмәптимән қәдриңни бурун вәтиним. Қанитим болса учуп барсам дәймән, гүзәл ана туприқимға қинип кәлсәм дәймән, күнләр маңа бир күн бир йилдәк сәнсиз, баралаймәнму иллиқ қойниңға йәйә вәтиним. Қандақ дийәләймән өзүмни бәхтлик сәнсиз, вә қандақ дейәлмәймән өзүмни әркин, арманимға йетәрмән һаман, күрәш қилимән сән үчүн вәтиним. Кечә – күндүз ядимда сән мәңгү, мәйли мән нәгә берип нәдә турсам, унталмаймән сени һәргиз бу дуняда, җеним пидадур саңа мәңгү вәтиним.

Биз чәтәлдики уйғур өсмүрлириниң оқуш, өгиниш әһвали, дуч кәлгән қийинчилиқлири һәмдә чәтәлдә яшаш, оқуш давамида пәйда болған түрлук һис – туйғулири билән тәпсилирәк тонушуш мәқситидә, һазир норвегийидә яшаватқан бир қанчә өсмүрни зиярәт қилдуқ.

Кичик пирқәтниң туйғулири

Техи норвегийигә кәлгинигә анчә узун болмиған 14 яшлиқ пирқәт, өзиниң мәктәп һаяти, йеңи тонушқан чәтәллик достлири, шуниңдәк бу йәрдики мәктәп вә оқутуш әһвали билән вәтәндики мәктәп вә оқутуш усуллирини селиштуруп, өзи оқуватқан мәктәпниң балиларни оқуш материяллири вә қораллири билән һәқсиз, толуқ тәминләйдиғанлиқини, савақдашлири билән яхши өтиватқанлиқини, оқуғучиларниң урулмайдиғанлқини ейтти.

Вәтәндашлариниң махтишиға сазавәр болған кичик шаирә - нәйимә

Биз йәнә, бу йил әмдила 15 яшқа киргән, норвегийидики вәтәндашлар тәрипидин кичик шаирә –дәп нам алған нәйимә исимлик өсмүр қизни зиярәт қилдуқ. У бундин үч йил бурун ата-аниси билән биргә норвегийигә кәлгән болуп, һазир норвегийиниң бергин шәһридә яшайду. Нәйимәниң ейтип беришичә, у бу дөләткә келип бир йил болғанда, йәни 13 йешидин башлап қолиға қәләм елип, өзиниң ят әлгә йеңи кәлгән вақтидики ғерибсиниш туйғулирини, туғулуп өскән ана вәтинигә болған сеғиниш һесиятини шуниңдәк вәтән, милләт һәққидә балилиқ қәлбидә пәйда болған соаллири вә азаблиқ өйлирини балиларға һас сап һессият вә адди – садда тил билән шеирий мисраларға җәмләп, уни уйғурлар топланған норуз паалийити вә сорунларда оқуп берип, вәтәндашлариниң махтишиға сазавәр болған.

Техиму тәсирлик болғини өткән йили 10 айда уйғурларниң миллий рәһбири рабийә қадир ханимни күтивелиш йүзисидин бергин шәһридә өткүзүлгән паалийәттә "вәтиним", "немә үчүн" дегән икки парчә шеирини дикламатсийә қилип һәммәйләнни йәнә бир қетим тәсирләндүргән вә рабийә қадир ханим сәһнигә чиқип бу кичик шаирәниң пешанисини сөйүп туруп униңға илһам бәргән иди.

Биз бу кичик шаирәдин қандақ бир һессиятниң түрткисидә бундақ өзиниң йеши вә чүшәнчилиридин һалқиған мәзмунлуқ, тәсирлик шәирларни йезип чиққаннилиқини сориғинимизда, у мундақ дәп җавап бәрди:

"Чәтәлгә чиқидиған болдуқ дәп бәк хошал болған идим. Бирақ бу йәргә чиқип аз вақит өткәндин кейин һечқандақ йәрниң өз вәтинимгә йәтмәйдиғанлиқини билдим. Биз вәтәндә төвән орунда туримиз, бу йәрдә болса немә дейишни халисақ шуни дейәләймиз. Вәтәннимниң байлиқи наһайити көп, бирақ вәтән бу йәргә охшаш тәрәққи қилмиған. Хитайлар бизниң пүтүн байлиқимизни елип кетиватиду".

Нәйимә һазирғичә "вәтиним", "немә үчүн", "арзуюм", "миллитимгә" қатарлиқ 10 парчигә йеқин шеир йезип, уйғурлар өткүзгән медийә паалийәтлиридә дикламатсийә қилғанниң сиртида, өзлигидин уйғурчә усулни яхши ойнашни өгинип, уйғурларниң мәдәнийәт паалийәтлиридила әмәс, өз тәвәсидә өткүзүлгән милләтләрниң усул мусабиқилиридә һәдиси мәдинә билән усул ойнап мукапатларға сазавәр болған.

Биз ахирда, өсмүр шаирә нәйимәгә илһам бериш йүзисидин, униң вәтәндики вә чәтәлдики өсмүр достларға йоллиған салами сүпитидә униң "вәтиним" дегән шеирини һозуруңларға сундуқ.