Norwégiyidiki Uyghur ösmürlirining weten muhebbiti

• Ixtiyari muxbirimiz abdusemetning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Nöwette Uyghur eli, ottura asiya döletliri we türkiyidin bashqa, dunyadiki 10 din artuq gherb döletliride Uyghurlar yashaydighan bolup, buning ichide her xil yashtiki balilar melum nisbetni igileydu. Bu balilar bu döletlerde bixeter ijtima'iy muhit, yaxshi iqtisadi shara'it, hemde rahet oqush muhitida saghlam ösüp yétilish imkaniyitige érishken bolup bu jehetlerdin gherb ellerdiki Uyghur balilirini wetendiki Uyghur ba'ililirigha nisbeten ametlik diyishke bolidu.

Emma Uyghurlarning gherb ellirige chiqip olturaqlishish tarixi téxi tolimu qisqa bolghachqa, bolupmu shimali yawropadiki norwégiye qatarliq döletlerdiki Uyghur balilarning mutleq kop qismi wetende tughulghan, beziliri bashlan'ghuch we toluqsiz ottura mektepning birqanche yilini wetende oqup bu döletlerge ösmürlük yéshida kelgenliki üchün deslep kelgen mezgilliride. Özi turiwatqan döletning tilini öginish, tébi we ijtima'iy muhiti bilen maslishish, yéngidin dost tépish qatarliq jehetlerde bezi qiyinchiliqlargha, rohi balilarghimu duch kelgen. Bundaq chaghlarda ular wetenni, wetende qalghan sawaqdash we dostlirini séghinip azablan'ghan.

Wetinim sende ötken idi xoshal künlirim, gülge tolghan idi quchaqlirim, ayrilip kettim sendin tuyuqsiz, bilmeptimen qedringni burun wetinim. Qanitim bolsa uchup barsam deymen, güzel ana tupriqimgha qinip kelsem deymen, künler manga bir kün bir yildek sensiz, baralaymenmu illiq qoyninggha yeye wetinim. Qandaq diyeleymen özümni bextlik sensiz, we qandaq déyelmeymen özümni erkin, armanimgha yétermen haman, küresh qilimen sen üchün wetinim. Kéche – kündüz yadimda sen menggü, meyli men nege bérip nede tursam, untalmaymen séni hergiz bu dunyada, jénim pidadur sanga menggü wetinim.

Biz chet'eldiki Uyghur ösmürlirining oqush, öginish ehwali, duch kelgen qiyinchiliqliri hemde chet'elde yashash, oqush dawamida peyda bolghan türluk his – tuyghuliri bilen tepsilirek tonushush meqsitide, hazir norwégiyide yashawatqan bir qanche ösmürni ziyaret qilduq.

Kichik pirqetning tuyghuliri

Téxi norwégiyige kelginige anche uzun bolmighan 14 yashliq pirqet, özining mektep hayati, yéngi tonushqan chet'ellik dostliri, shuningdek bu yerdiki mektep we oqutush ehwali bilen wetendiki mektep we oqutush usullirini sélishturup, özi oquwatqan mektepning balilarni oqush matériyalliri we qoralliri bilen heqsiz, toluq teminleydighanliqini, sawaqdashliri bilen yaxshi ötiwatqanliqini, oqughuchilarning urulmaydighanlqini éytti.

Wetendashlarining maxtishigha sazawer bolghan kichik sha'ire - neyime

Biz yene, bu yil emdila 15 yashqa kirgen, norwégiyidiki wetendashlar teripidin kichik sha'ire –dep nam alghan neyime isimlik ösmür qizni ziyaret qilduq. U bundin üch yil burun ata-anisi bilen birge norwégiyige kelgen bolup, hazir norwégiyining bérgin shehride yashaydu. Neyimening éytip bérishiche, u bu döletke kélip bir yil bolghanda, yeni 13 yéshidin bashlap qoligha qelem élip, özining yat elge yéngi kelgen waqtidiki ghéribsinish tuyghulirini, tughulup ösken ana wetinige bolghan séghinish hésiyatini shuningdek weten, millet heqqide baliliq qelbide peyda bolghan so'alliri we azabliq öylirini balilargha has sap héssiyat we addi – sadda til bilen shé'iriy misralargha jemlep, uni Uyghurlar toplan'ghan noruz pa'aliyiti we sorunlarda oqup bérip, wetendashlarining maxtishigha sazawer bolghan.

Téximu tesirlik bolghini ötken yili 10 ayda Uyghurlarning milliy rehbiri rabiye qadir xanimni kütiwélish yüzisidin bérgin shehride ötküzülgen pa'aliyette "wetinim", "néme üchün" dégen ikki parche shé'irini diklamatsiye qilip hemmeylenni yene bir qétim tesirlendürgen we rabiye qadir xanim sehnige chiqip bu kichik sha'irening péshanisini söyüp turup uninggha ilham bergen idi.

Biz bu kichik sha'iredin qandaq bir héssiyatning türtkiside bundaq özining yéshi we chüshenchiliridin halqighan mezmunluq, tesirlik she'irlarni yézip chiqqanniliqini sorighinimizda, u mundaq dep jawap berdi:

"Chetelge chiqidighan bolduq dep bek xoshal bolghan idim. Biraq bu yerge chiqip az waqit ötkendin kéyin héchqandaq yerning öz wetinimge yetmeydighanliqini bildim. Biz wetende töwen orunda turimiz, bu yerde bolsa néme déyishni xalisaq shuni déyeleymiz. Wetennimning bayliqi nahayiti köp, biraq weten bu yerge oxshash tereqqi qilmighan. Xitaylar bizning pütün bayliqimizni élip kétiwatidu".

Neyime hazirghiche "wetinim", "néme üchün", "arzuyum", "millitimge" qatarliq 10 parchige yéqin shé'ir yézip, Uyghurlar ötküzgen médiye pa'aliyetliride diklamatsiye qilghanning sirtida, özligidin Uyghurche usulni yaxshi oynashni öginip, Uyghurlarning medeniyet pa'aliyetliridila emes, öz teweside ötküzülgen milletlerning usul musabiqiliride hedisi medine bilen usul oynap mukapatlargha sazawer bolghan.

Biz axirda, ösmür sha'ire neyimege ilham bérish yüzisidin, uning wetendiki we chet'eldiki ösmür dostlargha yollighan salami süpitide uning "wetinim" dégen shé'irini hozurunglargha sunduq.