Хәлқара олимпик комитети хитайниң мәтбуатқа болған контроллуқидин әндишә қилмақта
2005.11.14

Америка бирләшмә агентлиқиниң хәвиригә қариғанда, хәлқара олимпик комитетидики бир қисим әмәлдарлар йеқинда бейҗиңға келип, уларниң олимпик йиғиниға көриватқан тәйярлиқлирини көздин көчүргән һәмдә тәкшүрүшләргә асасән бир парчә доклат йезип чиққан.
Доклатта, гәрчә бейҗиңдики олимпик мәйданлириниң асасий әслиһә қурулушлири яхши кетиватқан болсиму, лекин хәлқара олимпик комитетиниң хитайниң мәтбуатқа қаратқан контроллуқидин әндишә қиливатқанлиқи көрситилгән. Хәлқара олимпик комитетидики исмини ашкарилашни халимиған бир әмәлдарниң билдүрүшичә, хитай һөкүмити һәтта 2008 -йилидики олимпик йиғиниға келишкә илтимас қилған чәтәл мухбирлиридин җәдвәл толдурғанда өзлириниң диний етиқадини йезишни тәләп қилған. Әмма хитайниң бу тәлипи хәлқара бәлгилимиләргә хилап болғачқа, бу тәләп хәлқара олимпик комитети тәрипидин рәт қилинған.
Хитайниң вәдиси
Франсийә ахбарат агентлиқиниң хәвиригә қариғанда, бейҗиң олимпик тәшкилатиниң муавин рәиси җяң шявйү өткән җүмә күни, чәтәл мухбирлириниң 2008 -йиллиқ олимпик йиғини мәзгилидики мәтбуат түзүмидин әндишә қилмаслиқини, чүнки хитай һөкүмитиниң хәлқара олимпик комитетиниң бәлгилимилиригә бойсунидиғанлиқини, шундақла олимпик башлиништин 1 ай бурун вә йиғин ахирлишип 1 ай мәзгилгичә, чәтәл мухбирлириниң бейҗиңда хәвәр бериши чәклимигә учримайдиғанлиқини билдүргән. У йәнә, әгәр хитайниң һазирқи бәлгилимилири, хәлқара бәлгилимиләр билән тоқунушуп қалса, у һалда хитайниң өз бәлгилимилиригә мувапиқ өзгәртиш киргүзидиғанлиқини вәдә қилған.
Хитай һөкүмити вәдә қилғанлириға риайә қилаламду?
2008 - Йилдики олимпик йиғини мәзгилидики хитайниң ахбарат әркинлик вәзийити һәққидә тохталған ню-йорктики "мухбирларни қоғдаш комитети" ниң асия программисиниң мәсули аби райт ханим мундақ дәйду:
"2008 -Йилидики бейҗиң олимпик йиғини мәзгилидә, хәлқара мәтбуатлар асаслиқи хитайниң вәзийитини асас қилип доклат бериду. Хитай һөкүмити хәлқара мәтбуатниң йеқиндин көзитишигә учрайду һәмдә хәлқара мәтбуат әркинлик өлчимигә бойсунуш тоғрисида күчлүк бесимға дуч келиду. Хитай һөкүмити өзлири вәдә қилғандәк хәлқара өлчәмләргә риайә қилаламду-йоқ? буни вақти кәлгәндә билгили болиду. Олимпик йиғини хитайға өзлирини дуняға тонитидиған бир яхши пурсәтни яритип бәрди. Әгәр хитай дөләт ичи вә чәтәл мухбирлирини әркин доклат беришкә йол қойса, у чағда хитай өзиниң заманивийлашқанлиқини намайән қилалайду".
Хитай һәргизму мәтбуатни әркин қойивәтмәйду
2008 -Йилидики олимпик йиғини мәзгилидә, хитай һөкүмити мәтбуатни әркин қойиветәмду яки униңға қаратқан контроллуқни күчәйтәмду? бу һәқтә тохталған америкидики интернет жорнили болған " хәвәрләр мәҗмуәси" ниң баш муһәррири ли хоңкуән мундақ анализ йүргүзди:
"2008 -Йилидики олимпик йиғини мәзгилидә мәтбуат әркин қойиветиләмду дегән мәсилидә тохталғинимизда, биз хитайлиқ болуш салаһитимиз билән хитай коммунистик партийисиниң иш беҗириш усулини обдан билимизки, хитай һәргизму мәтбуатни әркин қойивәтмәйду. Әркин қойиветиш у яқта турсун, хитай һөкүмити һәтта техиму көп адәм вә маддий күчини чиқирип, чәтәл мухбирлириниң изиға чүшүп пайлап маңиду һәтта уларниң хәвәр беришигә тосқунлуқ қилиду. Мәсилән, мухбирларниң бәзи рәсимләрни тарқитишини тосашқа охшаш. Чүнки сиз у йәрдә пәқәт хитайниңла әслиһәлирини ишлитишкә мәҗбур болисиз. Мушу бир нәччә йилдин буян болупму ху җинтав тәхткә чиққандин буян, хитайда мәтбуат вә интернетләргә болған контроллуқ техиму күчийип кәтти. Бу әһвал һазир һәтта җяң земин дәвридикидинму вәһши боливатиду. Әлвәттә хитай һөкүмити чоң сөзләп һәр хил вәдилирини тәшвиқ қилиши мумкин. Лекин хитай әзәлдин өзиниң ейтқанлириниң қаршисини қилип кәлгән бир дөләт. Шуңа мениңчә, хитай мәтбуатни әркин тутимиз дәп вәдини қанчә чоң бәргәнсери, мәтбуат чоқум техиму чиң тутилиду".
Франсийә агентлиқиниң билдүрүшичә, баш шитаби франсийидики "чеграсиз мухбирлар тәшкилати" чиқарған доклатқа қариғанда, хитай һөкүмити һазир 100 дин ошуқ мухбир вә интернет язғучилирини түрмидә тутмақта икән. Шу сәвәбтин хитай, дуня бойичә мухбирларни әң көп түрмигә солайдиған дөләткә айланған. Нөвәттә һәр қайси кишилик һоқуқ тәшкилатлири һәр қайси дөләт, хәлқара олимпик комитети вә хәлқара җамаитиниң олимпик йиғинидин пайдилинип, хитайға кишилик һоқуқ мәсилисидә бесим ишлитишини тәләп қилмақта. (Пәридә)
Мунасивәтлик мақалилар
- Хәлқара кәчүрүм тәшкилати хитайни олимпик йиғинидин бурун кишилик һоқуқ вәзийитини яхшилашқа чақирди
- Хәлқара кәчүрүм тәшкилати: бейҗиң олимпик йиғини хитай кишилик һоқуқни яхшилаш үчүн бир пурсәт
- Олимпик қурулушида йеридин айрилған деһқанлар намайиш қилғанлиқи үчүн тутқун қилинди
- 2012 - Йиллиқ олимпик тәнтәрбийә мусабиқиси лондон шәһиридә өткүзүлиду
- Америка дөләт мәҗлисиниң әзалири хитайниң олимпик йиғини өткүзүшигә қарши қанун тәклип лайиһиси бәрди