Afénada " kishilik hoquq mesh'ilini yetküzüsh" namayishi bashlandi

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Afinada, kishlik hoquq pa'aliyetchiliri 9 - awghust küni, keng kölemlik xitay 2008 olimpikige qarshi pa'aliyet élip bardi. Athens : Activists attend the lighting ceremony of a global human rights torch relay in Athens, 09 August 2007. AFP PHOTO / Aris Messinis

1979- Yili sabiq sowétler ittipaqining qizil armiyisi afghanistan'gha bésip kirdi. Sowét qizil armiyisining afghanistan'gha bésip kirishi amérika qoshma shtatlirining 1980- yilliq moskwa olimpikini bayqut qilishini keltürüp chiqardi, shuninggha jawaben 1984- yildiki los anjélés olimpikige sowétler ittipaqimu qatnashmaydighanliqini ipadilep, 1984- yilliq los anjélés olimpikini bayqut qilghan idi. Shundin étibaren olimpikni bayqut qilish we olimpikni siyasiylashturush atalghusi olimpik meydanidin ghayip bolghan bolsimu, emma xitay öz waqtida xelq'ara olimpik komitétigha bergen wedilirini qilmighanliqi üchün, yéqindin buyan, 2008- yilliq béyjing olimpikini bayqut qilish pikri yene ewjige chiqishqa bashlidi. Bularning ichidiki eng yéngisi, 9- awghust grétsiyining paytexti afénada élip bérilghan " kishilik hoquq mesh'ili " ni yetküzüsh pa'aliyiti bolup hésablinidu.

Bu nöwetlik murasimgha 300 ge yéqin adem qatnashqan

9 ‏- Awghust küni dunyaning herqaysi jayliridin kelgen yüzligen kishilik hoquq pa'aliyetchisi grétsiyining merkizi afina shehiride yighilip, dunyawi" kishilik hoquq mesh'ili yetküzüsh" pa'aliyiti élip bérip, xitayning nachar kishilik hoquq xatirisini ashkarilidi we xelq'ara jem'iyetni 2008- yilliq béyjing olimpikini bayqut qilishqa chaqirdi. Mezkur namayishni falun'gung muritliri asasliq teshkilligen bolup, " kishilik hoquq mesh'ili yetküzüsh" pa'aliyitige 25 dölettin kelgen kishiler qatnashqan.

Grétsiye olimpik yighini dunyagha kelgen jay. Grétsiye paytexti afénada yazliq we qishliq olimpik yighinining mesh'el yandurush murasimliri élip bérilidu. Kishilik hoquq pa'aliyetchiliri teshkilligen peyshenbe künidiki 3 sa'etlik kishilik hoquq mesh'ilini yandurush murasimimu xuddi olimpik mesh'ilini yandurush murasimi tüsige kirgen bolup, qedimiy grékche kiyin'gen bir qiz mesh'elni yandurghan. Murasimgha xitay , grékler we bashqa chet'elliklerni öz ichige alghan 300 ge yéqin adem qatnashqan.

Bayqut qilish chaqiriqi xitay hökümitini heriketke keltürüshi mümkin

Afinada, "kishlik depsendichiligi bilen béyjing olimpiki bir waqitta mewjut bolup turalmaydu" dégen shu'ar aldida, olimpik mesh'eli tutqan ayal. Athens : Women, playing the role of priestesses, hold torches in front of a banner reading "Human rights abuse cannot co-exist with Beijing Olympics" during the lighting ceremony of a global human rights torch relay in Athens, 09 August 2007. AFP PHOTO / Aris Messinis

Yighilishqa qatnashqan kanadaning sabiq tashqi ishlar ministiri dawid kilgor": biz béyjingdikilerning diqqitini qozghishimiz kérek. Ular bu yerde bir chong mesilining, bir dunyawi mesilining barliqini bilmeydighandek qilidu . Bu mesile choqum hel qilinishi kérek. Bayqut qilishqa chaqiriq qilsaq ular heriketke kélishi mumkin" dédi we amérikiliq kino cholpini ijtima'iy pa'aliyetchi miya farwo 2008- yilliq béyjing olimpikini qirghinchiliq olimpiki dep atighandin kiyin , xitayning darfur mesiliside tiz inkas qayturghanliqini, bu qétim "qanliq yighim olimpiki" heqqide söz achsa xitayning buninggha inkas qayturushi we bigunah ademlerni ichki eza üchün öltürüshni toxtishi mumkinlikni otturigha qoydi.

Kilgor, " adem ichki eza yighimi" témiliq doklatning aptori bolup, u xelq'ara olimpik komitétining öz nizamnamilirining depsende qilinishini körmeslikke salghanliqini eskertti we xelq'ara olimpik komitéti jekus rojjining düshenbe küni " olimpik hemmini qutquzidighan dora emes" dep éytqanlirigha qarita, " uning gepliri bir exlet, jekus rojji choqum olimpik nizamnamiside ademning qedri ‏- qimmiti tekitlinidighanliqini bilishi kérek " dédi.

Bil richardson": biz ulargha olimpikke barmaymiz deymiz"

Gerche hazirche birer dölet 2008- yili béyjing olimpikini bayqut qilish qararini almighan bolsimu, 8- awghust dana robakkér qatarliq 8 neper amérika qoshma shtatliri awam palata ezaliri qara layihisi maqullap, amérika prézidénti jorji boshqa, eger xitay 2008- yilliq béyjing olimpikidin burun özi wede qilghan kishilik hoquqini xelqige bermise, darfurda qirghinchiliq qiliwatqan sudan hökümitini qollashni toxtatmisa béyjing olimpikini bayqut qilishni oyliship qoyush teklipini bergen.

Bundin bir nechche hepte ilgiri, amérikining 2008- yilliq prézidént saylimi namzati bil richardson darfur mesilisini hel qilishta xitayning sudandiki küchlük tézisliri seweblik, xitaygha tayinidighanliqini bildürgen we " eger xitaylar shundaq qilishni xalimisa, belkim biz ulargha olimpikke barmaymiz déyishimiz mumkin" dégen idi.

Bu pa'aliyetni orunlashturghuchilarning bildürüshiche,, mezkur " kishilik hoquq mesh'ili" ni yetküzüsh pa'aliyiti, yawropa, asiya, shimaliy amérika we awstraliye qit'elirige jaylashqan 25 dölettiki 100 din artuq sheherde toxtap ötidiken.

Rabiye qadir xanim": béyjing olimpiki choqum bayqut qilinishi kérek"

Hazir dunya Uyghur qurultiyimu olimpikke qarshi bir qatar namayish we bashqa pa'aliyetlerni orunlashturush pilani barliqini bildürdi.

-8Awghust amérika paytexti washin'gton'gha jaylashqan xitay elchixanisi aldida, xitaydiki künsayin éghirlishiwatqan kishilik hoquq depsendichilikni eyiblep élip bérilghan namayish jeryanida dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanimmu " eger xitay kishilik hoquqni yaxshilashta jiddiy heriket qollanmisa 2008- yilliq béyjing olimpikni choqum bayqut qilish kérek" dep körsetken idi. (Jüme)