Közetküchiler xitayning yéngi metbu'at belgilimisige guman bilen qarimaqta


2007.01.03

olimpik-200.jpg
Bir ayal 2008 – yilliq béyjing olimpik logosi yénidin ötmekte. AFP

Xitay hökümiti 2008 -yili béyjingda ötküzülidighan xelq'ara olimpik musabiqisi mezgilide chet'ellik muxbirlarning xitaydiki xalighan jayni sayahet qilish we xalighan kishiler bilen söhbet ötküzüshige ruxset qilish heqqidiki yéngi belgimisini 2007 - yili 1 - yaniwardin bashlap resmiy ijra qilishqa bashlidi.

Xitay merkizi hökümitining yéngi belgilimiside, chet'ellik muxbirlar olimpik yighini jeryanida xitaydiki xalighan jayni sayahet qilish we xalighan kishiler bilen yerlik da'irilerning ruxsitisiz söhbet ötküzüsh erkinlikige ige bolsimu, lékin mezkur belgilimini ijra qilish 2008 - yili - 10 - ayning 18 - künidin kéyin bikar qilinmaqchi. Közetküchiler, yéngi belgilimining ötkünchi tedbir bolup, yerlik hökümetlerning bu belgilimini qaysi derijide ijra qilidighanliqigha guman bilen qarimaqta.

Belgilime yolgha qoyulghandin kéyinki deslepki ziyaret

Xitay dölet ishlar kabintining axbarat ishxanisi mes'uli sey wu, eger junggoni chet'el axbarat wastilirigha échiwétish belgilimisi junggoning tereqqiyatigha paydiliq ikenliki ispatlansa we junggoning xelq'ara jem'iyet bilen alaqisini kücheytishke yardimi tegse, bu belgilimini özgertishke hajet qalmaydighanliqini bildürdi.

Közetküchilerning eskertishiche, xitayning yéngi axbarat belgilimisi xelq'ara olimpik komitétining olimpik musabiqisi ötküzgüchi sahibxan dölet, choqum xelq'ara metbu'atlirining shu dölette erkin xewer bérishige kapaletlik qilghan bolushi kérek, deydighan telipi astida chiqirilghan bolushi mumkin. Xitay hökümiti yéngi axbarat belgilimisini yolgha qoyghan shu küni chet'ellik muxbirlar xitay kompartiyisining burunqi bash sékrétari jaw ziyangning katipi baw tungni ziyaret qildi. Jaw ziyang 1989 - yili tyen'enmin weqeside aghdurulghandin kéyin, baw tung kompartiye da'iriliri teripidin qolgha élin'ghan we 8 yil türmide yatqan idi. Bu baw tungning türmidin chiqqandin béri tunji qétim chet'ellik muxbirlar bilen söhbet ötküzüshke ruxset qilinishi bolup hésablinatti. U, seyshenbe küni radi'omizgha béyjing hökümiti chet'ellik muxbirlarning özini ziyaret qilishigha yol qoyup, "lékin memliket ichidiki metbu'atlarning ziyaret qilishigha yol qoyulmighanliqini chüshenmidim " deydu. U, "men chong quruqluqtiki metbu'atlar choqum ziyaret qilalaydighan bolushi kérek, dep qaraymen. Lékin yéqinqi bir qanche yildin béri chong quruqluqtiki xelq géziti, shinxu'a axbarat agéntliqi, merkizi téléwiziye istansisi, gézitler we yerlik metbu'atlar bir qétim bolsimu méni ziyaret qilip baqmidi. Bu bir emeliyet" dep körsetti.

Yerlikning belgilimini qanchilik ijra qilishi muhim

Xitaydiki chet'ellik muxbirlar mezkur belgilimini qarshi élishqa tégishlik ilgirilesh, dep tekitlisimu, lékin buninggha yenila gumanlinish pozitsiyisi tutmaqta. Ularning eskertishiche, bu yerdiki tüpki mesile yerlik hökümetlerning bu belgilimini qaysi derijide ijra qilidighanliqidur.

Amérika "heptilik xewerler" zhorlining béyjingdiki ishxanisining mes'uli malinda lyu, "bu qarshi élishqa tégishlik ilgirilesh bolsimu, lékin bu yerlik emeldarlargha yaxshi chüshendürülmise, uni ijra qilish yenila bir mesile bolup qélishi mumkin" deydu. Yéngi belgilimide chet'ellik muxbirlar xitayning her qaysi jaylirini sayahet qilsa yaki shu jaydiki birer kishini ziyaret qilmaqchi bolsa, yerlik da'irilerning ruxsitini élish hajetsiz. Lékin chet'ellik muxbirlarning eskertishiche, xitay muxbirlarning siyasiy salahiyiti sezgür kishiler yaki öktichiler shundaqla Uyghur aptonom rayoni we tibetke oxshash siyasiy weziyiti sezgür jaylarda ziyaret élip bérishigha kapaletlik qilish kérek.

Ziyaret qilin'ghuchilarning bixeterlikige kapaletlik qilghili bolmaydu

Lékin amérika Uyghur jem'iyiti kishilik hoquqi programmisining mes'uli alim séytop, chet'ellik muxbirlarning u a r gha bérishigha yol qoyghan teqdirdimu, lékin ziyaret qilin'ghuchilarning bixeterlikige kapaletlik qilghili bolmaydighanliqini bildürdi.

Nyu - york waqti gézitining ishxanisining mudiri josép kan, eger xitay hökümiti chet'ellik muxbirlarning ular xalimaydighan xewerlerni bérishini tosaymen dise, hökümetning resmiy belgilimiliridin sirt, muxbirlarni chekleydighan nurghun bahane - seweblerni tapalaydighanliqini bildürdi. Lékin xitay hökümiti chet'el metbu'atlirining xitay toghrisidiki xewerliride xitayning ijabiy teripi eks ettürülgen xewerlerning nisbiti nahayiti az, dep eyiblimekte.

Xitay dölet ishlar kabinti axbarat ishxanisining mes'uli sey wu, köp qisim chet'el metbu'atlirini xitay heqqidiki xewerliride mes'uliyetsizlik qilmaqta, dep eyibligen. Lékin xitayning shinjén shehiridiki intérnét yazghuchisi jaw dagungning qarishiche, chet'el metbu'atlirining axbarat prinsipi xitayningki bilen oxshimaydu. Shunga sey wuning tenqidi asasiz. U, "emeliyette bu yerdiki asasiy mesile junggo heqqidiki selbiy xewerlerning köp bolushi junggodiki ijtima'iy ziddiyetlerning üzlüksiz ötkürlishiwatqanliqidindur " deydu. Jaw dagung, xitay da'irilirini chet'ellik muxbirlargha emes, xitay puqralirigha telim bérish kérek, dep qaraydighanliqini," junggo da'irilirining chet'el axbarat organlirining ziyaritini qobul qilghan junggo puqralirigha tehdit salmasliqi we ularni kontrol qilmasliqini ümid qildi".

Xitay xelq'ara chégrisiz muxbirlar teshkilatining 2006 - yili 12 - aydiki doklatida dunya buyiche türmige solan'ghan muxbirlar sani eng köp dölet, dep élan qilindi. Chégirisiz muxbirlar teshkilati 1998- yildin béri her yili xitayni muxbirlargha ziyankeshlik qilidighan döletler tizimlikige kirgüzüp kelmekte. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.