Бейҗиң олимпик йиғини вә униң бихәтәрлик мәсилиси

• Мухбиримиз өмәр қанатниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Хитайдики олимпик тәшвиқат тахтиси. 2008 Beijing Olympics logo, 04 January 2005 / AFP PHOTO/ Frederic J. BROWN

2008‏- Йили бейҗиңда өткүзүлидиған олимпик тәнһәрикәт йеғини һарписида, мавзидоңниң тйәнәнмен мәйданидики рәсмниң уйғур елидә еқип йүрүп бейҗиңға қайтип кәлгән, 35 яштики, гу хәйву исимлик бир хитай аққун тәрипидин көйдүрүлгәнлики, хәлқара да бейҗиң олимпик тәнһәрикәт йеғини җәрянидики бихәтәрлик мәсилилири тоғрисида нурғун суалларниң оттуриға чиқишиға сәвәб болди.

Бу мунасивәт билән стратфор истратегийә тәтқиқат инситетоти тәрипидин елан қилнған бир мулаһизидә," гәрчә мавзидоңниң рәсмигә қарита елип берилған һуҗум пәқәт бир кишиниң иши болсиму, лекин бундақ вәқәләрниң йүз бериши хәлқара җамаәт арисида хитайниң муқимлиқи һәққидә суаллар пәйда қилип, чәтәл содигәрлириниң хитайға мәбләғ селиш истигини аҗизлитиши мумкин" дейилгән.

Мав зедоңниң сүрити көйдүрүлгәнлики, хитай үчүн сәлбий тәсир елип кәлгән

Страдфор тәтқиқат инситетоти тәрипидин елан қилинған мулаһизидә, бейҗиң һөкүмитиниң кәң көләмлик наразилиқ һәрикәтлириниң алдини елишта бирқәдәр ғәлибә қилғанлиқи, әмма тйәнәнмен мәйданидики мавзедоң сүритигә қарши елип берилған һуҗумға охшаш айрим шәхсләр тәрипидин елип берилидиған һуҗумчиларниң алдини елишниң наһайити қйин бир иш икәнлики әскәртилгән.

Мулаһизидә ейтилишичә, мавзидоңниң сүритини көйдүргән кишниң шинҗаңдин бейҗиңға кәлгән аққун ишчи болуши, хитайниң аққун ишчиларни вә шинҗаңдин ичкиригә келидиған кишиләрни контрол қилиштики қийинчилиқини оттуриға чиқарған . Бу пәқәт хитай һөкүмитиниң дөләт ичидә муқимлиқни сақлашта қанчилик иқтидарға игә икәнлики мәсилә әмәс, хитайниң хәлқарадики образиға сәлбий тәсир йәткөзгәнликидур.

Хитай компартийисиниң һакимийитигә қарши чиқидиған һәрқандақ һәрикәтни оҗуқтурушни өзиниң асаслиқ вәзиписи дәп қарайдиған хитай бихәтәрлик күчлириниң, 2008‏- йили бейҗиңда өткүзүлидиған олимпик тәнһәрикәт йиғининиң һарписида, уйғурлар ниң һәрикәтлири һәққидә агаһландурғанлиқи тәкитләнгән страдфор тәтқиқат инстетотиниң мулаһизидә, "бейҗиң һөкүмити йеқиндин буян уйғур мәсилисидин қаттиқ бихәтәрлик тәдбирлири елиш вә бесимини техиму күчәйтиш үчүн пайдилинватиду. Лекин хитай һөкүмитиниң қаттиқ бихәтәрлик тәдбирлиригә қаримай, гу шинҗаңдин бейҗиңға келип, бейҗиңға кәлгән күниниң өзидила бу шәһәрдики әң қаттиқ назарәт қилиниватқан тйәнәнмен мәйданиға берип, мавзидоңниң рәсимини көйдүрүш пурситигә игә болалиған" бу вәқә, қандақ йүз беришидин қәтинәзәр гу ға охшаш кишиләрниң һәрикәтлирини контрол қилишниң хитай һөкүмити үчүн қанчилик қйин бир мәсилә икәнликини көрситиду" дейилгән.

Мулаһизидә ейтилишичә, бу вәқә һәқиқи тәһдитниң аммивий наразилиқ һәрикәтлиридин әмәс, шәхсләр тәрипидин елип берилидиған һуҗумлардин келидиғанлиқини испатлиған . Гәрчә хитайда шәхсләр тәрипидин елип берилған һуҗумларниң асаслиқ қисими һөкүмәтни нишан қилмиған болсиму, әмма бундақ һуҗумлар олимпик тәнһәрикәт йеғини җәрянида хитайдики бихәтәрлик мәсилсигә сәлбий тәсир йәткүзидиғанлиқи ениқ.

Хитайдики олимпик йиғининиң бихәтәрлики қаттиқ синаққа дуч кәлди

Олимпик тәнһәрикәт йеғини җәрянида чәтәллик вә йәрлик саяһәтчиләрниң түркүмләп бейҗиңға келиши билән, шәхсләрниң һәрикәтлирини күзүтиш хитай бихәтәрлик қисимлири үчүн техиму қйинлишидиғанлиқии тәкитләнгән мулаһизидә мундақ дейилгән " олимпик тәнһәрикәт йеғини җәрянида, мәтбуат үстидики чәклимиләрниң азайтилиши билән, һөкүмәткә қарши елип берилидиған кичик көләмлик наразилиқ һәрикәтлириниңму хәлқара мәтбуатиниң хәвәрлиридә орун алидиғанлиқи тәбий.

Һөкүмәткә наразилиқи бар кишиләр, буни өзлириниң шкайәтлирини хәлқара җамаәткә йәткүзүш үчүн яхши бир пурсәт дәп, қарши мумкин. Шундақла мухбирларниң паалийити үстидики чәклимиләрниң бикар қилиниши билән, мухбирлар хитайдики иқтисадий тәңсизлик вә иҗтимаий наразилиқларни өз көзлири билән көрүш үчүн бейҗиң сиртидики қишлақларға берип, хәвәрлиридә бу йәрләрдики һәқиқи әһвални тәсвирләш арқилиқ хитайниң образини техиму хунукләштүрүши мумкин."

Страдфор инстетотиниң мулаһизисидә ейтилишичә, хитай һөкүмити бейҗиң олимпик тәнһәрикәт йеғиндин хәлқарада өзиниң образини тикләш үчүн пайдилинишни мәқсәт қилмақта .

Лекин олимпик тәнһәрикәт йиғининиң, хитай күткән нәтиҗини бәрмәй, хитайда давамлишиватқан тәңсизликләр вә сиясий түзүмниң начарлиқлирини дуняға техиму паш қилиш үчүн бир қорал болуп қилиш иһтмаллиқиму бар икән. (Өмәр қанат)