Мәшһур холлевуд кино реҗиссори стевен спиеәлбергниң хитай рәиси ху җинтавға йоллиған мәктупи

• Мухбиримиз җүмәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Җүмә күни франсийә агентлиқи, мәшһур холлевуд кино реҗиссори стевен спиеәлбергниң хитай һөкүмитини судан һөкүмитигә бесим ишлитип дарфурдики қирғинчилиқини аяқлаштурушта җиддий һәрикәт қоллинишқа чақирип, хитай рәиси ху җинтавға йоллиған мәктупини ашкарилиди.

Стевен спиелберг хетидә, хитай һөкүмитини суданға бесим ишлитип бирләшкән дөләтләр тәшкилати тинчлиқни сақлиғучи қисимлириниң низа қаплиған дарфур райониға киришигә судан һөкүмитиниң мақуллуқини қолға кәлтүрүштә һәрикәт қоллинишқа чақирған.

Пүтүн дуня, хитайдин инсанпәрвәрлик күтмәктә

Дуняниң һәрқайси җайлиридики кишилик һоқуқ тәшкилатлири, хитай һөкүмитини судан дөләт армийисини қорал билән тәминлиди, дәп әйиблигән вә дуня олимпик комитетини хитайда өткүзүлидиған 2008-йиллиқ олимпикни байқут қилишқа чақирған иди.

Алдинқи ай спиелберг хитай рәиси ху җинтавға йоллиған хетидә: "мәнму хитайниң судан сияситини өзгәртиш вә судан һөкүмитигә бесим ишлитип дарфур районидики қирғинчилиқ қурбанлирини қоғдайдиған бирләшкән дөләтләр тәшкилати тинчлиқ сақлаш қисминиң мәзкур районға кириштә судан һөкүмитиниң мақуллуқини қолға кәлтүрүшкә үндигән кишиләрниң чақириқиға аваз қошимән" дәйду.

Бирләшкән дөләтләр тәшкилатниң санлиқ мәлуматиға асасланғанда, 2003 - йилдин буян дарфур районида 200 миңдин артуқ бигунаһ авам қирғин қилинған вә 2 йерим милйондин артуқ адәм маканлиридин айрилип мусапир болуп кәткән иди.

Хитай дарфур райониға әң чоң мәбләғ салғучи болуп, баш шитаби вашингтонға җайлашқан "мирас фонди җәмийити" (Heritage Foundation) ниң 2007-йиллиқ доклатида: "бейҗиң суданниң енергийә саһәсигә әң аз дегәндиму 3 милярд доллар мәбләғ салди. 1990- Йиллардин буян хитайниң суданға салған мәблиғиниң омумий қиммити 10 милярд долларға йетиду" дәп оттуриға қоюлған.

Хитай бирләшкән дөләтләр тәшкилати хәвпсизлик кеңишигә әза дөләт вә суданға әң чоң мәбләғ салғучи дөләт супити билән дарфур районида 2003 - йилидин бери йүз бериватқан зораванлиқни аяқлаштурушта өз тәсир күчини ишләтмиди дәп әйиблинип кәлмәктә.

Стевен спиеәлбергниң хетиниң қисқичә мәзмуни вә миа фарров ханимниң тәсири

Стевин спиелберг , 2008-йили хитайда өткүзүлидиған олимпик йеғинниң бәдиий мәслиһәтчиси. У натсистларниң йәһудилар устидин елип барған ирқий қирғинчилиқи баш тема қилинған "шиндилер тизимлики" намлиқ киноға режиссорлуқ қилған. Бу епик әсәр 1993-йили оскар мукапатиға еришкән иди.

Хитай рәиси ху ға йоллиған мәктупида дарфурда йүз бериватқан вәһшиянә ипласлиқларниң ирқий қирғинчилиқ икәнликини әскәрткән спиелберг: " қәтий ишинимәнки, инсанийәткә қарши җинайәтләрниң ичидә ирқий қирғинчилиқ әң еғири. Шуңа шундақ җинайәтләрни аяқлаштуруш үчүн һәрикәт қоллиниш дуня җамаәтчиликигә тәвә һәр бир әзаниң әхлақи вә виҗдани мәсулийити " дәп язиду.

У йәнә, төт йилдин буян суданниң дарфур районида риязәт чекиватқан авамниң нидалири вә қалаймиқанчилиқ һәққидики доклат- хәвәрләргә йеқиндин диққәт қилип келиватқанлиқини вә судан һөкүмитиниң дарфур сияситиниң сепи өзидин ирқий қирғинчилиқ сиясити икәнликини қәйт қилип: "судан һөкүмити йүргүзүватқан сиясәтни қирғинчилиқ дәп шәрһиләшкә қәлбимдә һеч шәк йоқтур" дәйду.

Стәвин спиелберг хетидә йәнә, хитайниң дарфур районидики роли, судан һөкүмити билән болған истратегийилик вә ярдәмчи‏- достлуқ мунасивитини пүтүнләй тонуп йәткәнликини оттуриға қойиду вә "мән дуняниң һәрқайси җайлиридики, хитай һөкүмити чоқум бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң дарфурдики қирғинчилиқини тохтитиш һәрикәтлириниң күчлүк һиматчиси болуши керәк, дәп ишәнгүчи кишиләр билән ортақ қарашта" дәйду.

Һалбуки, бу йил мартта сиясий паалийәтчи, даңлиқ сәнәткар миа фарров, стәвән спиәлбәргниң 2008-йиллиқи бейҗиң олимпик йиғиниға бәдиий мәслиһәтчи болуп қатнашқанлиқини қаттиқ тәнқидлигән, вә "натсистларниң қирғинчилиқидин һаят қалғанлар һәққидә һөҗҗәтлик филим ишләш үчүн, 1994-йили "Shoah(ирқий қирғинчилиқ) фонди җәмийити" ни қурған спиелберг әпәнди хитайниң дарфурдики қирғинчилиқни қоллаватқанлиқини билмәмдикина?" дәп суал қойған.

Фарров ханим, америкилиқ кино риҗиссорини, натсистларниң тәшвиқат кино ишлигүчиси вә 1936-йилидики берлин олимпики тема қилинған "олимпия" филими билән әслинидиған (Leni Riefenstahl)лени риенфентаһлниң һазирқи замандики вариянтиға айлинип қелиши мумкин дәп агаһландурған вә " спиелберг әпәнди бейҗиң олимпикиниң лени ринефентаһли сүпитидә тарихниң төвән қатлимиға чүшүп қелишини халамду?" дегән.

Америка авам палатасиниң хитайға йоллиған хети

Униңдин башқа, алдинқи һәптә пәйшәнбә күни америка авам палатасиниң йүздин артуқ әзаси бирликтә имза қоюп хитай рәиси ху җинтавға хәт йезип хитайни дарфурдики қан төкүлүшни дәрһал аяқлаштурушқа қистиған иди.

Авам палата әзалириниң мәзкур хетидә, әгәр хитай хартом районидики әһваллада рошән бир яхшилиниш болмиса олимпиктин илгири хитайниң образиға тәсир йетидиғанлиқи һәққидә агаһландуруш бәргән, һәмдә том ләнтос: " бу һәммимиз үчүн бир әхлақи синақ; әгәр хитай өз бурчини ада қилмиса, мәңгү " қирғинчилиқ олимпики" гә саһибхан болған дәп тонилиду" дәп көрсәткән.

Ваһаләнки, хәлқара олимпик комитети хитайға 2008-йиллиқ олимпик саһибханлиқ һоқуқини бериштин илгири хитай бейҗиң тәрәп мусабиқә комитетиниң баш рәиси ваң вәй " биз дуня ахбарат вастилири хитайға кәлгәндә толуқ ахбарат әркинлики беримиз , хитайға қәдәм тәшрип қилиш алдида турған олимпик йиғини хитайниң иқтисади тәрәққиятини илгири сүрүпла қалмастин, бәлки маарип, саламәтлик вә кишилик һоқуқни оз ичигә алған иҗтимаий муһитиниму илгири сүриду" дегән. Әмма, кишилик һоқуқ көзәтчиси тор бетидә: "хитай һөкүмити бу вәдилирини ақлиши керәк" дәп оттуриға қоюлған.

Униңдин башқа, 30- април хәлқара кәчүрүм тәшкилати доклат елан қилип, хитай һөкүмитини 2008-йили өткүзүлидиған олимпик йиғининиң иҗтимаий муқимлиқини сақлашни козур қилип туруп җәмийәттики өктичи күчләрни қаттиқ бастурди дәп әйиблиди вә олимпик йиғининиң хитайдики техиму қаттиқ зәрбә бериш ишлириға тутруқ болғанлиқини көрсәткән һәмдә хәлқара кәчүрүм тәшкилати, хитайдики кишилик һоқуқ мәсилиси җәһәттә хәлқара олимпик комитети чоқум 2008-йилидики олимпик йиғиниға қәдәр хитайға бесим ишлитиш керәкликини билдүргән.

Д у қ му хәлқара олимпик комитетиға хәт язди

Шуниңға мунасип һалда дуня уйғур қурултийиму хәлқара олимпик комитетиға хәт йезип хитайда күнсайин еғирлишип бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини мисал қилип, 2008- йили хитайда өткүзилидиған олимпик йиғинини байқут қилиш тәлипини оттуриға қойған.

Бу һәқтә дуня уйғур қурултийи муавин рәиси долқун әйса өз көз қарашлирини сөзләп өтиду. Долқун әйсаниң билдүрүшичә, гәрчә, хәлқара олимпик комитети, хитайда өткүзилидиған олимпикини байқут қилиш яки қилмаслиқ һәққидә ениқ бир мәйданни ипадилимигән болсиму, дуня уйғур қурултийиға җаваб йезип хитайға кишилик һоқуқни яхшилаш хусусида бесим ишлитиш тоғрисида вәдә бәргән. (Җүмә)