Olimpik heqiqeten xitayning kishilik hoquqni yaxshilishigha türtke boldimu?

• Muxbirimiz eqidening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xelq'ara olimpik komitétining bir qisim xadimliri, olimpik murasimi xitayning kishilik hoquqining yaxshilinishi üchün türtke bolidighanliqini ilgiri sürmekte, biraq xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining xadimliri bolsa xitayning olimpik murasimini ötküzüsh salahiyitige érishiwilipla, kishilik hoquqni yaxshilash heqqide bergen wedisige xilap heriketlerni izchil sadir qilip kéliwatqanliqini ilgiri sürmekte. Undaqta süyümlük radi'o anglighuchilar, kishilik hoquq teshkilat mes'ulliri we ezalirining bu heqtiki qarashlirining asasi zadi néme?

"Yiraqni oylighanda, olimpik xitayning kishilik hoquqining yaxshilinishi üchün aktip rol oynaydu"

Xelq'ara olimpik komitétining sabiq ish bashqurghuchisi, nöwette mezkür komitétning qanun meslihetchilik wezipisini ötewatqan karadé ependi charshenbe küni": qisqighina waqit ichide xitayning kishilik hoquq xatiriside konkrétni bir özgirishning meydan'gha kelgenliki toghrisida éniq bir yekün chiqirish asan emes, emma méningche yiraqni oylighanda, olimpik xitayning kishilik hoquqining yaxshilinishi üchün aktip rol oynaydu" dédi.

Biraq, xitay 2001 ‏- yili, 2008 ‏- yilliq olimpik murasimini ötküzüsh salahiyitige érishkendin buyan, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri, izchil türde xitayning kishilik hoquq xatirisini yéqindin közitip, xitayning olimpik ötküzüsh hoquqigha érishishtin ilgiri, xelq'ara olimpik komitétigha bergen kishilik hoquqni yaxshilash heqqidiki chirayliq wediside turmighanliqini, kishilik hoquqqa xilapliq qilipla qalmastin, belki siyasiy mehbuslarni ölüm jazasi bilen qetli qilishtek rezil qilmishlarnimu sadir qilip kéliwatqanliqini otturigha qoymaqta.

Xelq'ara olimpik komitétining qanun meslihetchisi karadé ependi yene mundaq deydu": nöwette dunyadiki nurghunlighan döletlerning kishilik hoquq ehwali kishini ejeblendüridu, shunga xitayni kishilik hoquqi nachar birdin - bir dölet diyishkimu bolmaydu, lékin men shuninggha ishinimenki, eger bir tarixiy nuqtidin qaraydighan bolsaq, olimpikning bir ilgirilesh pursiti ikenlikini körüwalalaymiz ."

Karadé ependining bu sözlirige reddiye bergen, dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi, dunya Uyghur qurultiyi olimpikke qarshi turush guruppisining yétekchiliridin esqerjan ependi qarashlirini otturigha qoyup ötti.

Darfur mesilisi we béyjing olimpik murasimi

2008 ‏- Yilliq béyjing olimpik murasimining ötküzülüshige azghina waqit qaldi, xitayning kishilik hoquq mesilisi shuningdek xitayning xelq'aradiki obrazigha bérilgen tenqidler kündin - kün'ge köpiyishke bashlidi.

Xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri, herqaysi döletlerning tenterbiye mahirlirini olimpikni bayqut qilishqa chaqirip, ulardin xitayning darfur qirghinchiliqi mesilisini hel qilish üchün emeliy heriket körsitishige bésim ishlitishini telep qildi. Bir qisim dölet mahirliri" darfur etriti" dégen namda teshkillinip, xitay da'irilirining darfur mesilisini bir terep qilishta aktip rol oynishini teshebbüs qildi.

Holliwodning meshhur rizhéssori sitwin spilbérgmu, darfur mesilisi töpeyli, olimpik murasimining échilish we yépilish murasimining sen'et riyasetchilikini ret qilighan idi.

Xelq'ara olimpik komitétining qanun meslihetchisi karadé ependi, özining stiwin ependining pikirige hörmet bildüridighanliqini, biraq uning sözlirige pütünley qoshulup ketmeydighanliqini tekitlidi. Dunya xitay démokratik partiyiler birleshmisining re'isi wang jün ependi, xelq'ara olimpik komitéti qanun meslihetchisi karadé ependining sözlirige qarita özining qarashlirini otturigha qoyup ötti. (Eqide)