Чегрисиз мухбирлар тәшкилати хитай олимпиктин бурун қилишқа тегишлик 9 түрлүк ишни оттуриға қойди
2007.06.28
Чегрисиз мухбирлар тәшкилати 25- июн күни елан қилған доклатида алди билән, 2001-йили 7- айниң 13- күни хәлқара олимпик комитети хитайға 2008- йиллиқ олимпик йиғиниға саһибхан болуш һоқуқини бериватқан пәйтләрдә, хитай сақчилириниң мухбир, торда мақал елан қилғучилар қатарлиқларни өз ичигә алған өктичи күчләр устидин еғир бастуруш елип бериватқанлиқини көрситип "мана алтә йилдин кейин һечнәрсә өзгәргини йоқ. Ваһаләнки, хитайда сөз-пикир әркинлики вә кишилик һоқуқта һечбир алаһидә йүксилиш көрәлмәйватқан шараитта, хәлқара олимпик комитети, хәлқаралиқ тәшкилатларниң хитайда елип бериливатқан бастуруш һәрикәтлириниң көлими һәққидә үзлүксиз сунуп келиватқан илтиҗалириға қулақ йопуруп олтурувалди" дәп, оттуриға қойған.
Хитайда ахбарат әркинлики давамлиқ боғулмақта
Андин кийин доклатта йәнә, чегрисиз мухбирлар тәшкилатиниң баштин буян 2008- йиллиқ олимпикни бейҗиңда өткүзүшкә қарши туруп кәлгәнлики оттуриға қоюлуп, хитайниң олимпик мурасими ечишқа бир йил қалған пәйттә, йәнила ахбарат вастилирини қаттиқ қамал қилип келиватқанлиқи, гәрчә, чәтәл мухбирлириға азрақ әркинлик берилгән болсиму, әмма хәлқаралиқ ахбарат васитилириниң хитай мухбирларни яллап ишлитәлмәйдиғанлиқи һәмдә уйғур ели вә тибәтләрдә чәтәллик мухбирларниң әркин йүрүш мумкинчилики йоқлуқи тәкитләнгән.
Һәмдә йәнә, хитайда аз дегәндиму 30 нәпәр мухбир вә 50 нәпәр торда мақалә елан қилғучиниң қамақта икәнлики көрситилгән вә хитай һөкүмитиниң миңлиған йеңи тор бәтлирини тосивәткәнликини вә чәтәлдин келидиған радио долқунлириниң қамал қилидиғанлиқини көрситип: " хитай йәнә хитайчә, тибәтчә вә уйғурчә радио программилирини өзичигә алған 10 хәлқара радио истансилириниң программисини тосуватиду" дәп оттуриға қоюлған.
Хитай, олимпик комитетиға бәргән вәдисигә вапа қилмиди
Доклатниң "вапа қилинмиған вәдә" қисимда 2008 - йиллиқи олимпик саһибханлиқ һоқуқини утуш үчүн хитайниң хәлқаралиқ олимпик комитетиға, кишилик һоқуқни көринәрлик яхшилайдиғанлиқи тоғрисида вәдә бәргән болсиму, ешики көврүктин өтүп болғандин кейинла, сөз орамини дәрһал өзгәрткәнликини, олимпик өткүзүш һоқуқини тапшуруп елип 4 күндин кейин муавин дөләт министири ли ләнчиң "җуңгониң олимпик ғәлибиси" фалунгоңни өз ичигә алған һәр хил мәсилиләргә қарши күрәшни риғбәтләндүрүшкә ериштүриду " дәп ейтқандин кейин хитайниң нәччә миң фалунгоң муритини қолға алғанлиқини һәмдә 100 дин артуқ фалунгоң муритиниң солақта өлгәнликини көрсәткән.
Бу бөләктә йәнә, әйни вақиттики муавин рәис ху җинтавниң бейҗиң олимпик ғәлибисидин кийин " далай лама вә башқа хитай дүшмәнлириниң тәшкиллиши билән елип берилған һәрқандақ бөлгүнчи күчләр билән кәскин җәң қилиш бәк муһим" дәп көрсәткәнлики оттуриға қоюлған, һәмдә хитай һөкүмитиниң уйғур елидә уйғур сиясий паалийәтчиләрни өлүмгә һөкүм қилғанлиқини көрситип: "нурғунлиған мусулманлар яшайдиған бу дөләтниң ғәрбий қисмида, шинҗаң һөкүмити уйғурларни "бөлгүнчилик" билән шуғулланди дәп атти" дәйду.
Доклатта ениқ қилип, демократик дөләт һөкүмәтлириниң "олимпик хитайниң кишилик һоқуқ әһвалини яхшилишиға ярдәм қилиду" дегән арзусиниң әмәлгә ашмайдиғанлиқи вә бәзи әлләр яқлайдиған "иҗабий диалог" пикриниңму ақмайдиғанлиқи көрситилгән.
Олимпик қиммәт қариши дәпсәндә қилинмисун
Доклатта йәнә, дуня тәнһәрикәтчиләр җәмийити чоқум оттуриға чиқип, хитай һөкүмитини вәдә қилған кишилик һоқуқларни өз хәлқигә беришкә чақириш тәкитлинип, олимпик низамнамисидә "адәм қәдир қиммити сақланған тинч җәмийәт бәрпа қилишни илгири сүрүш асасида, тәнһәрикәтни инсанларниң ортақ тәрәққияти үчүн хизмәт қилдуруш" көрситилгәнлики, шуңа тәнһәрикәтчиләрниң җүмлидин тәнтәрбийә мәстанилириниң бу низамнамә роһини қоғдаш бурчиниң барлиқи оттуриға қоюлған вә хәлқара олимпик комитетиниң ғәйрәткә келип, олимпик қиммәт қаришиниң хитайда халиғанчә дәпсәндә қилинишиниң алдини елиши керәклики тәкитләнгән.
Доклатта русийилик өктичи владимир буковискийниң 1980 - йиллиқ олимпикниң москвада өткүзүлгәнликини әйибләп "сиясий җәһәттин мислисиз хаталиқ; инсаний җәһәттин рәзил қилмиш; қануний җәһәттин бир җинайәт" дәп ейтқанлири нәқил кәлтүрүлүп, буниң 2008- йиллиқ бейҗиң олимпикини сүрәтләшкә һәм бап келидиғанлиқи оттуриға қоюлған.
Доклатниң ахирида, бирләшкән дөләтләр тәшкилатиға әза барлиқ дөләтләрни, кишилик һоқуқ әһвалини яхшилаш, болупму түрмидики сиясий җинайәтчиләрни олимпиктин илгири қоюветиш мәсилилиридә хитайға бесим ишлитишкә чақирған.
Қилишқа тегишлик 9 түрлүк иш
Чегрисиз мухбирлар тәшкилати оттуриға қойған 9 иш төвәндикичә :
1. Хитайда сөз- пикир әркинликини йүргүзгәнлики үчүн қолға елинған барлиқ мухбирлар вә интернет ишләткүчиләрни қоюп бериш.
2. Ахбарат әркинликини боғудиған чәтәл ахбарат агентлиқлири хәвәрчилири қолланмисидики чәкләш характерлик маддиларни чиқип ташлаш.
3. Хитайдики мәтбуатларни контрол қилип туридиған тәшвиқат идарисини тарқитиветиш.
4. Чәтәл радиолирини тосуш қилмишлирини дәрһал аяғлаштуруш.
5. Чәтәлгә җайлашқан хәвәр вә учур тор бәтлиригә болған қамал қилишни аяғлаштуруш.
6. Интернет мәзмунини чәкләйдиған "11 түрлүк интернет түзүми" ни йолға қоюшни кечиктүрүш.
7. Хитайни зиярәт қилишни чәкләш үчүн мухбирлар вә кишилик һоқуқ паалийәтчилири устидин қара тизимлик турғузушни тохтитиш.
8. Хитай ахбарат васитилириниң чәтәл хәвәрлиридин мәзмун вә көринишләрни мунасивәтлик даириләрниң рухситисиз ишләтмәслик чәклимисини елип ташлаш.
9. Мухбирлар вә кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң мустәқил тәшкилатлирини қанунлаштуруш. (Җүмә)
Мунасивәтлик мақалилар
- Совет иттипақи дәвридики уйғур тәнһәркәтчи армийә һошуруф
- Америкида коммунистик тузум қурбанлириға хатирә абидиси тикләнди
- Хитай олимпик таварлирини ишләп чиқиридиған карханиларда әмгәк һоқуқини дәпсәндә қилиш билән әйибләнди
- Президенти җорҗ буш прага шәһиридә дуня демократийиси һәққидә муһим нутуқ сөзлиди
- 2008 - Йиллиқ бейҗиң олимпик мусабиқисиға қарши чуқан күчәймәктә
- Уйғур елидики вәзийәт вә аптоном районлуқ һөкүмәтниң йеңи бәлгилимилири һәққидә уйғур елидин йеңи чиққан бир уйғур билән сөһбәт
- Бейҗиңда, йүзлигән уйғур әрздарлар қамап қоюлған
- Ғәрб дөләтлири нимишқа хитай билән қачқунларни өткүзүп бериш келишими имзалашни халимайду?
- Дуня уйғур қурултийи вә америка уйғур бирләшмиси хитай җамаәт хәвпсизлик министирлиқиниң мәхпий һөҗҗити һәққидә инкас билдүрди
- Хәлқара кәчүрүм тәшкилати хитайни кишилик һоқуқта кәйнигә чекинип кетиш билән әйиплиди
- Бейҗиң олимпик йиғини вә униң бихәтәрлик мәсилиси
- "Олимпикни байқут қилиш" хитайлар пәқәт аңлашни халимайдиған сөз