Chégrisiz muxbirlar teshkilati xitay olimpiktin burun qilishqa tégishlik 9 türlük ishni otturigha qoydi

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Chégrisiz muxbirlar teshkilati 25- iyun küni élan qilghan doklatida aldi bilen, 2001-yili 7- ayning 13- küni xelq'ara olimpik komitéti xitaygha 2008- yilliq olimpik yighinigha sahibxan bolush hoquqini bériwatqan peytlerde, xitay saqchilirining muxbir, torda maqal élan qilghuchilar qatarliqlarni öz ichige alghan öktichi küchler ustidin éghir basturush élip bériwatqanliqini körsitip "mana alte yildin kéyin héchnerse özgergini yoq. Wahalenki, xitayda söz-pikir erkinliki we kishilik hoquqta héchbir alahide yüksilish körelmeywatqan shara'itta, xelq'ara olimpik komitéti, xelq'araliq teshkilatlarning xitayda élip bériliwatqan basturush heriketlirining kölimi heqqide üzlüksiz sunup kéliwatqan iltijalirigha qulaq yopurup olturuwaldi" dep, otturigha qoyghan.

Xitayda axbarat erkinliki dawamliq boghulmaqta

Andin kiyin doklatta yene, chégrisiz muxbirlar teshkilatining bashtin buyan 2008- yilliq olimpikni béyjingda ötküzüshke qarshi turup kelgenliki otturigha qoyulup, xitayning olimpik murasimi échishqa bir yil qalghan peytte, yenila axbarat wastilirini qattiq qamal qilip kéliwatqanliqi, gerche, chet'el muxbirlirigha azraq erkinlik bérilgen bolsimu, emma xelq'araliq axbarat wasitilirining xitay muxbirlarni yallap ishlitelmeydighanliqi hemde Uyghur éli we tibetlerde chet'ellik muxbirlarning erkin yürüsh mumkinchiliki yoqluqi tekitlen'gen.

Hemde yene, xitayda az dégendimu 30 neper muxbir we 50 neper torda maqale élan qilghuchining qamaqta ikenliki körsitilgen we xitay hökümitining minglighan yéngi tor betlirini tosiwetkenlikini we chet'eldin kélidighan radi'o dolqunlirining qamal qilidighanliqini körsitip: " xitay yene xitayche, tibetche we Uyghurche radi'o programmilirini öz'ichige alghan 10 xelq'ara radi'o istansilirining programmisini tosuwatidu" dep otturigha qoyulghan.

Xitay, olimpik komitétigha bergen wedisige wapa qilmidi

Doklatning "wapa qilinmighan wede" qisimda 2008 - yilliqi olimpik sahibxanliq hoquqini utush üchün xitayning xelq'araliq olimpik komitétigha, kishilik hoquqni körinerlik yaxshilaydighanliqi toghrisida wede bergen bolsimu, éshiki köwrüktin ötüp bolghandin kéyinla, söz oramini derhal özgertkenlikini, olimpik ötküzüsh hoquqini tapshurup élip 4 kündin kéyin mu'awin dölet ministiri li lenching "junggoning olimpik ghelibisi" falun'gongni öz ichige alghan her xil mesililerge qarshi küreshni righbetlendürüshke érishtüridu " dep éytqandin kéyin xitayning nechche ming falun'gong muritini qolgha alghanliqini hemde 100 din artuq falun'gong muritining solaqta ölgenlikini körsetken.

Bu bölekte yene, eyni waqittiki mu'awin re'is xu jintawning béyjing olimpik ghelibisidin kiyin " dalay lama we bashqa xitay düshmenlirining teshkillishi bilen élip bérilghan herqandaq bölgünchi küchler bilen keskin jeng qilish bek muhim" dep körsetkenliki otturigha qoyulghan, hemde xitay hökümitining Uyghur élide Uyghur siyasiy pa'aliyetchilerni ölümge höküm qilghanliqini körsitip: "nurghunlighan musulmanlar yashaydighan bu döletning gherbiy qismida, shinjang hökümiti Uyghurlarni "bölgünchilik" bilen shughullandi dep atti" deydu.

Doklatta éniq qilip, démokratik dölet hökümetlirining "olimpik xitayning kishilik hoquq ehwalini yaxshilishigha yardem qilidu" dégen arzusining emelge ashmaydighanliqi we bezi eller yaqlaydighan "ijabiy di'alog" pikriningmu aqmaydighanliqi körsitilgen.

Olimpik qimmet qarishi depsende qilinmisun

Doklatta yene, dunya tenheriketchiler jem'iyiti choqum otturigha chiqip, xitay hökümitini wede qilghan kishilik hoquqlarni öz xelqige bérishke chaqirish tekitlinip, olimpik nizamnamiside "adem qedir qimmiti saqlan'ghan tinch jem'iyet berpa qilishni ilgiri sürüsh asasida, tenheriketni insanlarning ortaq tereqqiyati üchün xizmet qildurush" körsitilgenliki, shunga tenheriketchilerning jümlidin tenterbiye mestanilirining bu nizamname rohini qoghdash burchining barliqi otturigha qoyulghan we xelq'ara olimpik komitétining gheyretke kélip, olimpik qimmet qarishining xitayda xalighanche depsende qilinishining aldini élishi kérekliki tekitlen'gen.

Doklatta rusiyilik öktichi wladimir bukowiskiyning 1980 ‏- yilliq olimpikning moskwada ötküzülgenlikini eyiblep "siyasiy jehettin mislisiz xataliq؛ insaniy jehettin rezil qilmish؛ qanuniy jehettin bir jinayet" dep éytqanliri neqil keltürülüp, buning 2008- yilliq béyjing olimpikini süretleshke hem bap kélidighanliqi otturigha qoyulghan.

Doklatning axirida, birleshken döletler teshkilatigha eza barliq döletlerni, kishilik hoquq ehwalini yaxshilash, bolupmu türmidiki siyasiy jinayetchilerni olimpiktin ilgiri qoyuwétish mesililiride xitaygha bésim ishlitishke chaqirghan.

Qilishqa tégishlik 9 türlük ish

Chégrisiz muxbirlar teshkilati otturigha qoyghan 9 ish töwendikiche :

1. Xitayda söz- pikir erkinlikini yürgüzgenliki üchün qolgha élin'ghan barliq muxbirlar we intérnét ishletküchilerni qoyup bérish.

2. Axbarat erkinlikini boghudighan chet'el axbarat agéntliqliri xewerchiliri qollanmisidiki cheklesh xaraktérlik maddilarni chiqip tashlash.

3. Xitaydiki metbu'atlarni kontrol qilip turidighan teshwiqat idarisini tarqitiwétish.

4. Chet'el radi'olirini tosush qilmishlirini derhal ayaghlashturush.

5. Chet'elge jaylashqan xewer we uchur tor betlirige bolghan qamal qilishni ayaghlashturush.

6. Intérnét mezmunini chekleydighan "11 türlük intérnét tüzümi" ni yolgha qoyushni kéchiktürüsh.

7. Xitayni ziyaret qilishni cheklesh üchün muxbirlar we kishilik hoquq pa'aliyetchiliri ustidin qara tizimlik turghuzushni toxtitish.

8. Xitay axbarat wasitilirining chet'el xewerliridin mezmun we körinishlerni munasiwetlik da'irilerning ruxsitisiz ishletmeslik cheklimisini élip tashlash.

9. Muxbirlar we kishilik hoquq pa'aliyetchilirining musteqil teshkilatlirini qanunlashturush. (Jüme)