32 Dölettiki 100 sheherde xitaygha qarshi pa'aliyetler

• Muxbirimiz ekremning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Olimpikni bayqut qilish. Photo courtesy of UAA

2008 - Yilliq béyjing olimpik musabiqisige bir yil qalghan xatire küni munasiwiti bilen, 4 - awghust künidin bashlap xelq'aradiki hökümetsiz teshkilatlar teripidin namayish we bashqa naraziliq pa'aliyetliri élip bérilghan idi. Bu pa'aliyetlerning asasi mezmuni: 2008 - yilliq olimpik musabiqisini ötküzüsh hoquqining xitaygha bérilgenlikige naraziliq bildürüsh we xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikige qarshi turushtin ibaret bolup, bu mezmundiki heriketler pütün dunya miqyasida ewji almaqta.

Xelq'aradiki hökümetsiz teshkilatlarning ghezipi qozghalmaqta

Metbu'atlar bügün'ge qeder hich qandaq bir döletning, olimpik musabiqisini ötküzüsh sheripige érishkendin kéyin, bundaq qarshiliqlargha uchrap baqmighanliqini tekitleshmekte. Bundin bir yil ilgiri xitay terepning olimpik musabiqisini ötküzüsh hoquqigha érishse, xitaydiki kishilik hoquq mesilisini yaxshilash heqqide bergen wedilirini orundimighanliqi we Uyghur diyari bilen tibette téximu dehshetlik milliy zulumlarning dawam qiliwatqanliqi hemde darfur qirghinchiliqigha xitayning biwaste sewebchi bolghanliqi bu qarshiliqlarning hessilep küchiyishige türtke bolmaqta. Xitay terepning qulaq yopuruwélip, xelq'araliq naraziliqlargha inkas bildürmesliki xelq'aradiki hökümetsiz teshkilatlarning téximu küchlük ghezipini qozghimaqta.

9 - Awghust küni grétsiyining afina shehride bashlan'ghan 2008 - yilliq béyjing olimpik musabiqisige qarshi olimpik mesh' elini yéqip naraziliq bildürüsh pa'aliyiti, yawropa we amérikini merkez qilghan 32 dölettiki 100 sheherde dawam qilish aldida turmaqta.

25 - Awghust küni yene bir qétimliq keng kölemlik pa'aliyet élip bérilidu

D u q, xitay démokratik fédiratsyoni, xelq'ara insan heqliri teshkilati, falun'gong teshkilati we gérmaniyidiki bashqa hökümetsiz teshkilatlarning birleshme bayanatining rohigha asaslan'ghanda, bu teshkilatlar 25 - awghust küni gérmaniyining myunxén shehride yene bir qétimliq keng kölemlik pa'aliyet élip bérishni qarar qilghan.

Myunxén shehride mesh'el kötürüp yügresh we namayish qilish pa'aliyitini uyushturghan bu teshkilatlarning axbarat bayannamisining bash témisi "insan heqliri bolmaydiken, xitayda olimpik bolmaydu" dégendin ibaret bolup, uningda xitay xelqi bilen birge Uyghurlar we tibetliklerning kishilik heq - hoquqlirining depsende qilishlargha uchrawatqanliqi sherhilen'gen.

Miyunxénda élip bérilidighan bu pa'aliyet olimpik meydanida mesh'el yandurup, sheherning eng awat rayoni bolghan münchener fre'ihe'it dégen kochisighiche mesh'el kötürüp yügresh bilen birge, bu yerdin sheherning yene bir chong meydani bolghan odi'ones platz dégen yérigiche namayish qilip yürüsh élip bérish iken.

Kishilik hoquq mesilisidin chetnep ötüp ketkili bolmaydu

Bu yil 8 - ayning 4 - künidin bashlap dunyaning her yéride 2008 - yilliq béyjing olimpik musabiqisige qarshi pa'aliyetlerni qanat yaydurghan xelq'ara kechürüm teshkilati, kishilik hoquqni közitish teshkilati, xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilati, chégrisiz muxbirlar teshkilati we bashqa nurghunlighan hökümetsiz teshkilatlar xitaygha qarshi pa'aliyetlirini künséri küchlük shekillerde élip bérishqa bashlidi. Bolupmu, gérmaniyining her qaysi sheherliridiki hökümetsiz teshkilatlar bilen birge d u q, tibet teshkilatliri we falun'gongchilar teshkilatlirining naraziliq heriketlirining kölimi we sani téximu köp bolup, bu teshkilatlar 2008 yili 8 - aygha qeder 32 dölettiki 100 sheherde nechche yüz qétim pa'aliyet élip baridiken.

Siyasiyonlarning qarashlirigha asaslan'ghanda, bu hökümetsiz teshkilatlarning pa'aliyet sanining köpliki, pa'aliyet türlirining her xilliqi dunya jama'itining künséri küchlük diqqitige érishiwatqan bolup, buningdin olimpik komitéti bi'aram bolupla qalmastin, her qaysi döletlerning kishilik hoquq kométitlirimu bi'aram bolushqa bashlighan. Nurghunlighan teshkilatlar öz dölitining yuqiri derijilik hökümet emeldarlirigha xitaydiki kishilik hoquq weziyiti özgertish heqqide bésim ishlitish usulini qollan'ghan. Bu xil bésimlarning küchüyüp bérishi, gherb dölet erbablirini xitay dölet rehberliri bilen bolghan uchrishishlarda xitaydiki kishilik hoquq mesilisidin chetnep ötüp kételmeydighan halgha keltürüp qoyghan.

2008 - Yilliq béyjing olimpik musabiqisi qayta kün tertipke qoyulushi mumkin

Gherb metbu'atliridiki analizlargha asaslan'ghanda, 2008 - yili olimpik musabiqisi ötküzüsh munasiwiti bilen, xitaydiki insan heqliri depsendichilikining dunya jama'itining bu qeder diqqitige chüshüp qélishini we xitay hökümitining obrazining yuqiri kötürülüsh tügül, barghansiri yerge urulushini xitay hökümiti tesewwur qilipmu baqmighan bolup, chet'ellerdiki insan heqliri teshkilatliridin sirt, xitay puqralirimu xitay kommunist hakimiyitining epti - beshirisini échish terepdari bolup xizmet qilmaqta iken. Bolupmu, bu munasiwet bilen, Uyghurlar we tibetlikler mesilisi dunya siyasiy sehniside yenimu bir baldaq kökke kötürülüsh pursitige érishidiken.

Xitayning eng chong endishisi bolsa؛ béyjing olimpik musabiqisi ötküzülgiche we musabiqe bashlan'ghan mezgillerde her türlük kütülmigen qarshiliq hadisilirining yüz bérishidin saqlan'ghili bolmaydiken.

Diqqetni chékidighini shuki, xitayning bu musabiqisini bayqut qilish shu'arlirining pütün dunya miqyasida barghansiri edep bérishi, 2008 - yilliq olimpik musabiqisining xitayda ötküzülüsh mesilisini qaytidin kün tertipke qoyush éhtimalliqini keltürüp chiqirishi mumkin iken. (Ekrem).