Xelq'ara kechürüm teshkilati xelq'ara olimpik komitétidin xitay kishilik hoquq xatirisini özgertishke kapaletlik qilishni telep qildi


2006.09.21
beijing_olympics_300.jpg
Xitayda olimpik? chégrisiz muxbirlar teshkilati resimi.

Xelq'ara kechürüm teshkilati xelq'ara olimpik komitétigha yollighan doklatta, gerche 2008 - yili ötküzülidighan béyjing olimpik yighinigha az qalghan bolsimu, lékin xitay kishilik hoquq xatirisi üzlüksiz nacharlashmaqta, dep körsetti.

Xitay wediside turmidi

Xelq'ara kechürüm teshkilati béyjing da'irilirining xitay kishilik hoquq xatirisini yaxshilash toghrisidiki wediside turmighanliqini, xelq'ara olimpik komitétining xitayni wediside turghuzush we xitay kishilik hoquqi xatirisini özgertishke kapaletlik qilishni telep qildi. Doklatta, ölüm jazasini keng kölemde yolgha qoyush, ölum jazasi bérilgen mehbuslarning ichki ezalirini sétish, kishilik hoquq pa'aliyetchilirini jazalash, metbu'at we intérnétni teqib qilish qatarliq mesililer üstide toxtaldi. Doklatta béyjingda puqralar olimpik yighinigha munasiwetlik qurulushlar sewebidin öy makanidin köchüshke mejburliniwatqanliqini eyibligen. Doklatta eskertishiche, xitay 2001 - yili xelq'ara olimpik komitétigha eger béyjing olimpik yighini ötküzüsh hoquqigha érishse, 2008 - yilghiche xitay kishilik hoquq xatirisini yaxshilaymiz, dep wede bergen.

Xitayda öktichilerning awarigerchilikke uchrawatqanliqini we tutqun qiliniwatqanliqini tekitligen xelq'ara kechürüm teshkilati, bolupmu "asasi qatlamdiki kishilik hoquq pa'aliyetchilirini tutqun qilish we türmige tashlash dawam qilmaqta shundaqla hökümet da'irilirining metbu'at we intérnétke qaritilghan kontroli kücheymekte, " dep körsetti. Doklatta, "xitay boyiche kishilik hoquqning dawamliq türde éghir depsende qiliniwatqanliqi toghrisida xewerler bar, bu muqumsizliqni we bi'aramliqni kücheytmekte, " deydu.

Amérika Uyghur jem'iyiti bolsa xelq'ara kechürüm teshkilatining doklatini qarshi aldi we yuqiriqi sewebler tüpeyli xitayning olimpik yighini ötküzüshini qolimaydighanliqini bildürdi.

Lékin xitay hökümiti xelq'ara kechürüm teshkilati we kishilik hoquq organlirining olimpik yighini heqqidiki tenqidlirini ret qilmaqta. Xitay tashqi ishlar ministirliki bayanatchisi chin gang, xitayning "olimpik yighini üchün bergen wedilirige emel qiliwatqanliqini" bildürdi.

Xitay siyasiy islahat élip bérishi kérek

Olimpik yighinini béyjingda ötküzüsh kishilik hoquqning tereqqiyatigha yardemchi bolidu,

Xelq'ara kechürüm teshkilatini xitaygha alaqidar mesililerde bir tereplimilik qilish bilen eyibligen chin gang, "xelq'ara kechürüm teshkilatining doklati siyasi meqsetlik we uning otturigha qoyghan pikiri asassiz, " deydu. Uning eskertishiche, xitay kishilik hoquqni we démokratiyini hörmet qilmaqta shundaqla xelq turmushini yaxshilash üchün tirishmaqta iken. Lékin analizchilar, xitayning olimpik yighini üchün bergen wedisige wapa qilishi üchün siyasi islahat élip bérishke toghra kélidighanliqini bildürmekte.

Amérika nyu - york uniwérsitétining qanun penler proféssori kong jéyrong, charshenbe küni amérika kéngesh palata ezalirigha musteqil edliye tüzümi xitayda siyasi islahat élip bérish, démokratiye we kishilik hoquqni kapaletke ige qilishning muhim halqisi, dep körsetti. Amérika kéngesh palata ezasi chak xagélning qarishiche, xitayning siyasi tüzümi bilen iqtisadi qurulmisi arisida zor boshluq mewjut iken. U, charshenbe küni amérika dölet mejlisi xitay ishlar komitétining ispat bérish yighinida söz qilip, " nöwette xitayning iqtisadi libéralizm bilen qalaq siyasi tüzümi otturisida zor boshluq mewjut, " deydu. Uning eskertishiche, bezi xitay rehberliri islahatning muhimliqini tonighan. U, zorawan we ashkare bolmighan siyaset, dimokratiye nazaret qilmaydighan siyasi tüzüm xitay iqtisadining üzliksiz tereqqiyatigha zor riqabet élip kélidighanliqini bildürdi.

Xitay da'irilirige bésim ishlitish telep qilin'ghan

Xelq'ara kechürüm teshkilati olimpik komitétigha yollighan doklatta xitay da'irilirini islahat élip bérish, kishilik hoquq depsendichilikini tügütüshke chaqirip, olimpik komitétining siyasi mehbuslarni qoyup bérish, ölüm jazasini bikar qilish, uchur erkinliki qatarliq mesililerde "xitay da'irilirigha bésim ishlitishni" telep qildi. Lékin olimpik komitéti xelq'ara kechürüm teshkilatining bu pikirini toghra, dep qarashqa hazirche baldurluq qilidighanliqini bildürdi.

Xitayni wedisige wapa qilmidi, dep qarashqa hazirche baldurluq qilidighanliqini tekitligen olimpik komitéti bayanatchisi giséllé deywis, "bizning xizmitimiz bésim ishlitish emes, bu bizning métodimizgha uyghun kelmeydu", deydu. 2001 - Yili xitay olimpik yighini ötküzüsh hoquqini talashqanda xitay wekili olimpik komitétigha olimpik yighini béyjingda ötküzülse, bu xitayning metbu'at erkinliki we kishilik hoquqni yaxshilishigha paydisi tégidu, dep tekitligen.

Xelq'ara kechürüm teshkilati, eyni chaghda béyjing olimpik yighinini talishish komitétining mu'awin re'isi lyu jinminning "olimpik yighinini béyjingda ötküzüsh kishilik hoquqning tereqqiyatigha yardemchi bolidu," dégenlikini tilgha aldi. Béyjing hökümiti yéqinda 2008 - yilghiche béyjingda tirikchilik qilidighan bir milyon aqqun we nérwa késellirini sheherdin heydep chiqirish pilani üstide muzakire élip barghan idi. Xelq'ara kechürüm teshkilati xitayning bu pilanini eyiblidi. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.