Xitayda 2005 – yilimu yene minglighan adem ölüm jazasigha höküm qilindi

2006-10-12

u1012-ekrem.mp3

Gérmaniyide neshirdin chiqidighan Kleine Zeitung namliq gézitning 11 – öktebirdiki sanida, "xitayda 2005 – yilimu minglighan adem ölüm jazasigha höküm qilindi" namliq bir xewer bérildi. Xewerde körsitilishiche, 2005 – yili 22 dölette ölümge höküm qilin'ghanlarning sani 2148 kishi bolup, buning ichide xitay, iran, se'udi erebistan we amérikida ölümge höküm qilin'ghanlarning sani omumi sanning 94 % ini igileydiken.

Xitay yenila chémpiyon

Yalghuz xitayning özidila, ötken bir yil ichide ölümge höküm qilinip étip öltürülgenlerning sani 1170 kishige yetken. Bu san 22 dölette ölüm jazasigha uchrighanlar omumi sanining yérimini teshkil qilidu.

Xewerde körsitilishiche, xitayda her yili ölüm jazasigha höküm qiliniwatqanlarning sani 8 mingdin 10 ming kishige qeder bolghan. Mezkur gézitte yézilishiche, insan heqlirini qoghdash orgini atalghan xelq'ara kechürüm teshkilatining "ölüm jazasini emeldin qaldurush küni" hésablan'ghan 10 - ayning 10 – künidiki bayanatida, xitayning izchil dawam qiliwatqan ölüm jazasini üzmey ijra qilish qilmishi qattiq eyiblen'gen. Bu bayanatta "xelq'ara kechürüm teshkilati xitaydiki insan heqliri depsendichilikige qarshi yillardin buyan naraziliqlar bildürüp kelgen we ölüm jazasini emeldin qaldurush heqqide jiddi agahlandurushlar bergen bolsimu, xitayning hich perwa qilmay öz yolida méngiwatqanliqi, mehbuslarni qiynap iqrar qildurush we ulargha éghir ten jazasi bérish, ölümge höküm qilish hadisilirining dawamlishiwatqanliqi tilgha élin'ghan.

Mezkur xewerde yene, xitayda ölümge höküm qilin'ghan mehbuslarning okul bilen öltürüliwatqanliqi, ularning ich ezalirining tawargha aylinip sétiliwatqanliqi, bügünki xitayda bazar tépiwatqan adem ich ezaliri sodisida bazargha séliniwatqan insan organlirining 99% ining ölümge höküm qilin'ghan mehbuslardin éliniwatqanliqi otturigha qoyulghan.

Ölümge höküm qilin'ghan mehbuslarning ichki organliri sétilmaqta

Bu xewerde, Uyghur mehbuslirining ölümge höküm qilinish we ularning ich ezalirining tawargha aylinip sétilish mesilisi tilgha élinmighan bolsimu, d u q xadimliri Uyghur diyaridiki siyasiy mehbuslarning ölümge höküm qilinish nisbitining zorliqini we ularning ichki organlirining sétiliwatqanliqini ilgiri sürmekte. Nurghunlighan Uyghur siyasiy mehbuslirining qolgha élinip iz – déreksiz ghayip bolup kétishi, mushu xil paji'ening mehsuli, dep qaralmaqta.

D u q ning bash katipi, yawropa sherqiy türkistan birliki teshkilatining re'isi dolqun eysa ependi, xelq'ara insan heqliri teshkilatlirining doklatlirini delil qilip, "xitayda ölümge höküm qiliniwatqan insanlar ichide, Uyghur mehbuslarning ölümge höküm qilinish nisiti aldinqi qatarda turidu. Bolupmu, xitayda siyasiy jehettin ölümge höküm qiliniwatqan millet yalghuz Uyghurlar bolmaqta" dep körsetti.

Dolqun eysa ependi, Uyghur mehbuslirining ichki ezalirini tawar ornida sétish hadisilirining Uyghur diyarida nahayiti éghirliqini, ilgiri Uyghur mehbuslarning ichki ezalirini sughuriwélish opiratsiyisige qatniship, kéyin gérmaniyige oqush yaki xizmet bilen kelgen bezi kishilerdin özlirining biwaste melumatlargha érishkenlikini otturigha qoydi.

Xelq'ara kechürüm teshkilati 2005 – yilliq doklatida, xitaydiki ölüm jazasigha höküm qilish mesilisini tilgha alghanda, dunya boyiche siyasiy mehbuslargha ölüm jazasi bérish qilmishining xitayda dawamlishiwatqanliqini tilgha alghan we bu ölüm jazasigha mehkum qilin'ghanlarning mutleq köp qismining Uyghur siyasiy mehbusliri bolghanliqini eskertken idi.

Her yili, her qaysi ellerdiki Uyghur teshkilatliri her türlük sewepler bilen élip bériwatqan namayishlirida, "ölüm jazasi emeldin qaldurulsun, siyasiy mehbuslar qoyup bérilsun" dégen shu'arlarni towlap kelmekte.