Хитай йәнила дуня буйичә өлүм җазасини әң көп йүргүзидиған дөләт


2007.09.06

Бу ай башлирида, хитай һөкүмәт тәрәп өткән йили өлүмгә һөкүм қилинғанларниң сани алдинқи йиллардикигә қариғанда көрүнәрлик азлиғанлиқини билдүргән болсиму, әмма хитай һөкүмитиниң йәрлик сот мәһкимиси һәр йили қанчилик адәмниң өлүмгә һөкүм қилинидиғанлиқини ашкарилашни рәт қилған. Мәлум болушичә , бу санлиқ мәлуматлар хитай һөкүмитиниң дөләт мәхпийәтлики икән.

Әмма дуняниң һәрқайси җайлиридики кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң көрситишигә қариғанда , хитай өткән йили өлүмгә буйруған адәмләрниң сани пүтүн дуня миқясида өлүмгә буйрулған кишиләрниң омумий санидин ешип кетидикән.

Өткән йили әң аз дегәндиму миңдәк адәмгә өлүм җазаси берилгәнлики оттуриға қоюлуватқан болсиму, әмма хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң билдүрүшигә қариғанда , һәқиқий сан бәлким йәттә, сәккиз миңға йетиши мумкин икән.

Б б с да хитай алий сот мәһкимисиниң муавин башлиқи җяң шинҗаңниң ейтқанлирини нәқил елип көрситишичә, җяң: "алдинқи он йил мабәйнидә, өткән йили хитайда өлүмгә һөкүм қилинғанларниң сани әң аз бир йил болди. Бу йилниң алдин йеримида өлүмгә буйрулғанларниң сани алдинқи йилиниң охшаш мәзгилдикидин изчил төвәнлимәктә" дегән.

Униң ейтишиға қариғанда , өлүмгә буйрулған кишиләр асасән иқтисади җинайәтчиләр вә зәһәр әткәсчилиридин тәшкил тапидикән.

Бултур пүтүн дуняда өлүмгә буйрулған кишиләрниң 90 пирсәнтини хитайда

Хитай һөкүмәт хадимлири өткән бир йилда хитайда өлүмгә һөкүм қилинған адәмләр санниң көрүнәрлик азлаватқанлиқини һәдәп тәкитләватқан пәйтләрдә, баш штаби италийигә җайлашқан өлүм җазаси йүргүзүшкә қарши аммиви тәшкилат 30- авғуст доклат елан қилип, өткән йили пүтүн дуня миқясида 5628 адәмгә өлүм җазаси берилгәнликини , буларниң ичидә хитай өлүм җазасини әң көп йүргүзгән дөләт болуп, пәқәт хитайниң өзидила 5000 адәм өлүмгә буйрулғанлиқини билдүргән.

Доклатта көрситишичә, 90 - йилларда хитайда һәр йили 15 миң әтрапида адәмгә өлүм җазаси берилгән болса йеқинқи икки йилдин буян 2008- йиллиқ олимпик мунасивити билән өлүм җазасиниң бир қәдәр азлиғанлиқини оттуриға қоюлған.

Лючиң : "әмма униң истибдат маһийити өзгәргини йоқ"

Хитайда өлүм җазасиниң көп йүргүзүлүши дуняниң һәр қайси җайлиридики кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң үзлүксиз әйиблишигә учрап кәлмәктә.

Һазир америкида яшаватқан хитай кишилик һоқуқ паалийәтчиси лючиң гәрчә йеқинқи йиллардин буян хитайда өлүм җазаси мәлум дәриҗидә азайған болсиму , әмма сиясий- қанун әһвалида һечқандақ өзгиришләр болмиғанлиқини тәкитләп мундақ дәйду: " селиштуруп ейтқанда, бу санлиқ мәлуматлар мавзедуң дәвригә қариғанда көп азлиди, әмма униң истибдат маһийити өзгәргини йоқ. Һөкүмранлиқ қилиш усули йәнила тәһдит селишқа тайиниду . Еғир җазалаш, һәтта өлтүрүш қатарлиқларни васитә қилип идарә қелишиниң үнүмдарлиқи йәнила сақланмақта . Һазирқи бу хил әһвал уларниң кәлгүсидә зөрүр тепилғанда адәм өлтүрмәйдиғанлиқидин дерәк бәрмәйду."

Хитайниң дөләт ичидики қанун хизмәтчилириму өлүм җазасини кемәйтишни һәмдә асасий қанунда бәлгиләнгән өлүм җазасиға тошидиған җинайи қилмишларниң санини азлитишни халайдиғанлиқини билдүрүшмәктә.

яң зәйшин": әгәр өлүм җазаси азайтилидиған болса кишиләрниң әң әқәллий инсаний һоқуқи мәнпәәтләнгән болатти"

Гуаңшилиқ адвокат яң зәйшинниң қаришичә, өлүм җазаси әлвәттә көп дәриҗидә азайтилиши керәк икән. У: " чүнки адәмниң һаяти интайин қиммәтлик. Уни пул яки пәхрий нам қатарлиқлар билән толдурғили болмайду. Әгәр өлүм җазаси азайтилидиған болса нурғун делолардики хаталиқлар дәрһал түзитилгән һәмдә кишиләрниң әң әқәллий инсаний һоқуқи мәнпәәтләнгән болатти. Мән өлүм җазасиниң азайтилишини үмид қилимән" деди.

яң зәйшин йәнә, хитай һөкүмитиниң җәмийәт қалаймиқан чағда еғир җаза қоллиниш керәк дәп қарайдиғанлиқини, ноқул һалда өлүм җазасини көпләп йүргүзүш арқилиқ җинайәт өткүзүш нисбитини азайтқили вә яки җәмийәт муқимлиқини күчәйткили болмайдиғанлиқини тәкитлиди.

Хитай кишилик һоқуқ паалийәтчиси лю чиңниң қаришичә, хитайда өлүм җазасиниң көп болушида тарихи вә һазир мәвҗуд сәвәбләр бар болуп, хитай коммунистик партийиси һакимийәт бешиға чиққандин кийин өлүм җазаси йүргүзүш әһвали техиму еғирлап кәткән.

Рабийә қадир ханим": хитай өлүмгә һөкүм қилинғанларниң һәқиқий санини йошуруш үчүн мәхпий сот ачиду"

Гәрчә хитай даирилири өлүм җазасини өткәнки бирнәччә йилда көрүнәрлик азайтқанлиқини тәкитләватқан болсиму, уйғур елидә өлүм җазасиға лайиқ җинайәтчиләргә өлүм җазаси һөкүм қилиштин сирт йәнә, сиясий җинайәтчиләрни өлүмгә буйруш техичә мәвҗуд болуп турмақта.

Дуня уйғур қурултийи рәиси, мәшһур уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчиси рабийә қадир ханимниң билдүрүшигә қариғанда , хитай һазир өлүмгә һөкүм қилинғанларниң һәқиқий санини йошуруш үчүн мәхпий сот ачидикән. Рабийә қадир ханим, мәхпий өлүмгә буйрулуватқан кишиләрниң җамаәткә ашкариланмайдиғанлиқини , һәтта бәзи уйғурларниң "кесәл сәвәбидин өлүп кәтти" дегән баһанә билән түрмидә өлтүрүлүватқанлиқини оттуриға қойди.

У йәнә , гәрчә дуняниң һечқандақ йеридә сиясий җинайәтчиләргә өлүм җазаси берилмәйдиған болсиму әмма, уйғур елидә хитай һөкүмитиниң һәр түрлүк амаллар билән уйғур сиясий җинайәтчиләрни йоқитип келиватқанлиқиниму қошумчә қилди. (Җүмә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.