Б д т йиғинида, өлүм җазасини әмәлдин қалдуруш тәклип лайиһиси көп санлиқ аваз билән мақуллуқтин өтти

• Мухбиримиз шөһрәт һошурниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Түнүгүн йәни 18 ‏- декабир күни ахирлашқан,бирләшкән дөләтләр тәшкилати 62 ‏- нөвәтлик омумий кеңишиниң 76 ‏- вә 77 ‏- қетимлиқ йиғинлирида, өлүм җазасини әмәлдин қалдуруш лайиһиси қайта музакиригә қоюлди. Музакиридә җиддий талаш-тартишлардин кейин, тәклип лайиһә авазға қоюлди. Тәклип лайиһиси 54 рәт авазға қарши 104 мақуллуқ авазиниң үстүнлүки билән қобул қилинди.

Хитай: қарши аваздикиләр сәл қаралмаслиқи керәк

Йиғинда, явропа бирликигә әза дөләтләр, өлүм җазасини әмәлдин қалдурушни инсан һәқлиригә мунасивәтлик мәсилә дәп қарап хәлқара қанун рамкиси ичидә қарар беришни оттуриға қойса, хитай қатарлиқ дөләтләр, бу мәсилиниң хәлқаралиқ әмәс, бәлки дөләтләрниң қанун системисиға мунасивәтлик мәсилә һәм дөләтләрниң ички иши дәп қарилишини, оттуриға қойди. Бир тәрәп, бу лайиһини б д т инсан һәқлири комитетиниң музакирә темиси десә, йәнә бир тәрәп бу мәсилини б д т ниң омумий кеңишиниң музакирә темиси болуши керәкликидә чиң турди.Хитай йиғинда мәзкур лайиһигә рәт аваз қолланған дөләтләрниң бешида турди. Йиғин ахирида хитай вәкили, явропа дөләтлирини, дөләтләрниң пәрқлиқ әһвалини нәзәрдә тутмиди, өзлириниң көз қаришини башқа дөләтләргә таңди, бу җәрянда дипломатик һүнәр вә бесим ишләтти дәп әйиблиди.

Өлүм җазасини әмәлдин қалдуруш тәклип лайиһиси, б д т да 1994 ‏- вә 1999 ‏- йилида оттуриға қоюлған болсиму, мақуллуқтин өтмигән. Шуңа бу қетимлиқ авазниң нәтиҗисидин мәмнун болған б д т баш катипи бән комин, лайиһиниң қобул қилинишини өлүм җазасини дуня бойичә әмәлдин қалдуруш үчүн ташланған муһим бир қәдәм дәп мәдһийилиди. Әмма йиғинниң хитай вәкили: " қарши аваз қолланғанларниң сани, үстүнлүкни тәшкил қилалмисиму, аз мөлчәрлинишичә болмайду, бу сан, дуняда техи өлүм җазасини әмәлдин қалдурушта омумий пикир бирлики шәкилләнмигәнлигини ипадиләйду дәп көрсәтти.

1976 ‏- Йили дуняда өлүм җазасини әмәлдин қалдурған дөләтләр сани аран 16 болған болса, һазир 133 кә көпәйди; пәқәт 64 дөләт йәни дуня дөләтлириниң үчтин бири өлүм җазасини сақлап кәлмәктә. Өлүм җазасини дуня бойичә әмәлдин қалдурушқа тәрәпдар болғанлар асасән демократик дөләтләр болса, қарши турғучилар арисида, намрат вә диктатор дөләтләр асаси салмақни игилимәктә. Өлүм җазасиниң әмәлдин қалдурулуш мәсилиси, америка билән хитай хәлқара мәсилиләрдә бирликкә келәләйдиған наһайити аз темилардин бири болуп, америкиму өлүм җазасиниң әмәлдин қалдурулушиға қарши аваздикиләрдин бири, әмма америкиниң 12 штатида, өлүм җазаси әмәлдин қалған, буларниң ичидә мичиган штати 1846 ‏- йилдила өлүм җазасини әмәлдин қалдуруп болған.

" Өлүм җазаси әмәлдин қалмиса, аз санлиқ милләтләр зиянға учрайду"

Өлүм җазасини әмәлдин қалдуруш мәсилисидики пикир ихтилапи маһийәттә, кишилик һоқуқ игилик һоқуқтин үстүнму яки төвәнму ? дегән талаш-тартишниң йәнә бир хил шәкли болуп, әмәлдин қалдурушқа қарши турғучилар, өлүм җазаси әмәлдин қалса, җинайәтчиләр тегишлик җазасини тартмиған болиду, җәмийәттә муқимсизлиқ амиллири көпийип кетиду дәп қарайду. явропа дөләтлири болса, өмүр бойи қамақ җазасиму өлүм җазасиға охшашла җазалаш күчигә игә, әгәр өлүм җазаси әмәлдин қалдурулмиса, инсан һәқлири дәхли-тәрүзгә учрайду, аз санлиқ милләтләрниң һәқ- һоқуқи дәхли-тәрүздин сақлиналмайду дәп қарайду.

2004 ‏- Йили хитайда өлүм җазасиға берилгәнләрниң сани, 3400 болуп, бу шу йили дуня бойичә өлүм җазасиға буйрулғанларниң %90 ни игилигән.

2006 ‏- Йили дуня бойичә, өлүмгә буйрулғанлар сани 5628 нәпәр болуп, буниң ичидә, 5000 и хитайда иҗра қилинған. Хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң билдүрүшичә, сиясий сәвәблик өлүм җазасиға йолуқиватқанлар пәқәт уйғурлардур. Бу мәлуматлар, яврупалиқларниң өлүм җазасини әмәлдин қалдурулмиса, аз санлиқ милләтләр һоқуқи зиянкәшликтин халий болалмайду дегән қаришини испатлимақта. Бу нөвәт б д т да қобул қилинған өлүм җазасини әмәлдин қалдуруш лайиһиси техи тәклип лайиһә болуп, қануний күчкә игә әмәс, бу пәқәт, дуня дөләтлири ичидә тунҗи қетим коп санлиқниң қоллишиға еришкәнлики үчүнла, илгириләш дәп қаралмақта. (Шөһрәт һошур)