Қазақистан җамаәтчилики осман исламни "қәһриман " дәп хатирилиди (1)

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Совет иттипақи йимирилгәндин кейин қазақистан, қирғизистан, өзбекистан қатарлиқ йеңи мустәқил дөләтләр өз тарихий шәхслиригә қайтидин баһа беришкә, тарихий шәхсләрниң һөрмитини тикләшкә киришкән. Совет иттипақи коммунистлири тәрипидин дүшмән дәп бекитилгән тарихий шәхсләр бүгүнки күндә һәр қайси милләтләрниң қәһриманлири вә иҗабий шәхслири дәп қарилиш билән уларға хатирә һәйкәллири орнитилди.

Қазақлар османни қәһриман дәп қарайду

Өткән әсирниң 30-40-йиллирида уйғур елиниң сиясий тарихида мәшһур болуп тонулған тарихий шәхсләрниң бири алтай қазақлиридин чиққан осман исламдур.

Осман адәттә хитай тарихлири вә тәшвиқатлирида "осман бандит" дәп атилиду, әмма бир қисим чәт әл тарихчилири, мәсилән америка тарихшунаси линда бенсон қатарлиқлар уни қазақларниң миллий қәһримани дәп қарап, " осман батур" дәп тәрипләйду. Чәт әлләрдә яшайдиған болупму, түркийигә йәрләшкән әйни вақитта османға әгишип, шең шисәйгә, гоминдаңға , униңдин кейин коммунистик партийигә қарши қораллиқ һәрикәтләргә қатнашқан қазақлар һәм уларниң әвладлири осман исламға "шәрқий түркистан инқилабиниң қәһримани"," батури" дәп юқири баһа бериду.

Түркийә қазақлири арисидин чиққан қизирбәг қатарлиқ бир қисим зиялийлар осман һәққидә мәхсус китабларниму йезип, униң қазақларниң қәһримани икәнликидин ибарәт орнини муәййәнләштүргән иди.

Нөвәттә, қазақистанда осман исламни бир пүтүн қазақ хәлқиниң миллий қәһриманлири қатариға киргүзүш, униң намини әбәдийләштүрүш һәққидики пикир еқимлири үстүнлүкләргә еришкән болуп, қазақистан милләтпәрвәрлири уни пәқәт уйғур елиниң алтай вилайити тәвәсидики қазақларнила азад қилиш үчүн күрәш қилған шәхс дәп қаримастин бәлки бир пүтүн қазақ хәлқиниң мустәмликичиликкә қарши азадлиқ күришиниң батури дәп етирап қилған .

Оттура асия учур ториниң хәвиригә асасланғанда, қазақистанниң кона пайтәхти алмута шәһиридики студентлар сарийида осман ислам намиға беғишланған "азадлиқ үчүн җан пида" дегән мавзу астида ақинларниң өләң ейтиш мурасими болуп өткән. Мурасимда османниң һаят мусапилири, елип барған җәңлири, ахирқи паҗиәси вә башқа вәқәләр әслинип өтүлгән .

Осман қазақларни азад қилишни мәқсәт қилған

Бу мунасивәт билән қазақ журналисти алийә қизилқулова алматада чиқидиған "дүшәнбигичә " дәп аталған гезиттә "осман батурниң етилиши" мавзусида бир парчә мақалә елан қилип, османниң өткән әсирниң 30-40-йилларда елип барған паалийәтлирини тәпсилий тонуштурған һәмдә униң қазақ хәлқиниң қәдимий қәһриманлириниң избасари икәнликини муәййәнләштүрүп, " мәзкур аҗайип инсан әмәлийәттә, бирла вақитта бир қанчә мустәбит импәрийиләргә қарши батурларчә атлинип, ахири улар тәрипидин өлтүрүлди, у ғәлибә қилалмай қалди.

Осман азад шәрқий түркистан җумһурийитиниң қурулуши үчүн алаһидә төһпә қошти һәмдә худди кенесәр ханға охшаш қазақ хәлқиниң мустәқиллиқи үчүн елип берилған күрәшләрниң қурбани болди, мана әмди қазақистан өз игилик һоқуқини қолға алғанда биз тарихимизниң илгири ейталмиған бошлуқлирини аста-аста толдуруватимиз, биз унтулуп кәткән қәһриманлиримизниң намлирини әслигә кәлтүрүшимиз вә уларниң һөрмитини тиклишимиз лазим.." Дәп язиду.

Аптор 1937-1939-йиллирида өзини езилгән хәлқләрниң даһийси дәп ативалған сталинниң қазақистанда қизил террорлуқ елип берип, сансизлиған қазақ милләтпәрвәр зиялийлирини өлтүргәнлики, униң биләнла қалмастин йәнә уйғур елидә шең шисәйгә ярдәмлишип, шәрпхан қатарлиқ нурғун қазақ зиялийлири вә милләтпәрвәр кишилирини олтургәнлики қатарлиқ һадисиләрниң осман исламда совет иттипақиға җүмлидин сталинға нисбәтән қаршилиқ идийилирини пәйда қилғанлиқи шундақла бу вәқәләрниң униң қазақ хәлқини азад қилиш ғайисиниң күчийишини илгири сүрүш ролини ойниғанлиқини көрситиду.

Апторниң баян қилишичә , нәтиҗидә, осман 1939-1940-йиллири алтайда шең шисәйгә қарши күрәшкә атланған, 1941-йили, шең шисәй сталиндин йүз өригәндин кейин, совет иттипақи дәрһал османға ярдәм берип, униңдин пайдилинип, шең шисәй вә гоминдаңға қарши һәрикәт қилиш истратегийисини бәлгилигән .

Москва османға ярдәм бәрди

Қазақ журналисти алийә қизил қулованиң архип материяллири вә тарихий мәнбәләрдин мисал кәлтүрүшичә, 1943-йили 5-өктәбирдә совет иттипақи компартийиси мәркизий комитети йиғин чақирип, осман исламға вәкил әвәтишни қарар қилған.

Пахомоф башлиған 40 кишилик мәзкур москва вәкилләр өмики осман батур билән көрүшүп, униң билән рәсмий сөһбәтләшкән һәмдә бу учришишни мәхпий тутушқа пүтүшкән.

Келишим бойичә москва қозғилаңчиларға һәрбий ярдәм беришкә киришкән болуп, дәсләпки қәдәмдә 10 мавзур, аптомат һәм нәччә миң пай оқ қатарлиқ қорал ярақлар биваситә османниң қолиға берилгән. Лекин, осман москваниң мәқситиниң бу арқилиқ өзини толуқ контроллуқ астиға елиш икәнликини билип, уларға қәрздар болуп қалмаслиқ үчүн , җаваб сүпитидә москва вәкиллиригә 38 ат, 8 кала вә 137 грам алтун соға қилған. (Үмидвар)