Ottura asiya rusiye üchün erzan emgekchiler bazisigha aylanmaqta

Ottura asiya jumhuriyetliridiki éghir iqtisadiy hayat köpligen kishilerning chet ellerge jümlidin özliri bilen en'eniwi munasiwetke ige rusiye sheherlirige bérip tirikchilik yollirini izdeshke hemde ular bu jeryanda türlük paji'elik qismetlerge duchar bolushqa élip kelmekte, nöwette, ottura asiya qatarliq jaylardin kelgen köchmenler mesilisi rusiye ichki we tashqi siyasitiki muhim mesililerning biridur.

Iqtisadiy qiyinchiliq kishilerni öz yurtliridin ayrilishqa qistimaqta

Közetküchiler, ottura asiya jumhuriyetlirining sowét ittipaqining yimirilishi bilen siyasiy jehettin musteqilliqqe ériship, igilik hoquqlirini qolgha keltürgen bolsimu, emma türlük ichki-tashqi we iqtisadi sewebler ularning rusiye hem xitay qatarliq döletler bilen yéqin munasiwet ornitishi hetta ulargha köp jehetlerdin yol qoyushqa mejbur bolushini keltürüp chiqiriwatqanliqini otturigha qoymaqta.

Sowét ittipaqi yimirilip, ottura asiya jumhuriyetliri musteqil bolghinigha 15 yildin ashqan bolsimu, lékin mezkur jumhuriyetlerning musteqil iqtisadiy sistémisida körünerlik tereqqiyatlarning bolmasliqi, ularning ahalisining iqtisadiy we meniwi hayatigha éghirchiliqlarni élip kelmekte. Musteqil bolush bilen özlirining kélechikige ishen'gen we musteqilliq lezzitini tétishqa intilgen ottura asiya xelqliri - özbékler, qazaqlar, qirghizlar we türkmenler jümlidin tajiklar öz jumhuriyetliridiki iqtisadiy siyasetler, bazar igiliki hem bashqa tüzülmilerdiki mustebitliktin narazi bolmaqta.

Rusiye köchmenlerning eng köp baridighan jayi

Ottura asiya jumhuriyetliridiki éghir iqtisadi ehwallar imkaniyetliri bar kishilerni türkümlep iqtisadi tereqqi qilghan gherb memliketlirige kétishke mejbur qilsa, imkaniyiti töwenlerni rusiyining her qaysi chong-kichik sheherlirige bérip, her xil shekilde tirikchiliq qilishqa qistimaqta. Rusiye metbu'atlirining uchurliridin qarighanda, hazir rusiyide 15 milyondin artuq sabiq sowét ittipaqi jumhuriyetliridin kelgen köchmenler bar bolup, bu san künsayin köpeymekte.

Qirghizistan da'irilirining istatistikisigha qarighanda, 500 mingdin artuq qirghizistanliq rusiyige kétip tirikchiliq qilmaqta hemde ularning sani üzlüksiz köpeymekte.

Rusiyidiki özbékistanliqlarning sani heqqide éniq uchur bolmisimu, emma özbéklerning ottura asiyadin kéliwatqan köchmen emgekchilerning eng köp qisimini teshkil qilishi mumkinliki perez qilinmaqta. Chünki, özbék ishchiliri moskwa, sankitpéterburg qatarliq chong sheherlerdin bashqa hetta rusiyining xitay bilen chégrilinidighan yiraq sherq rayonidimu köpiyishke qarap yüzlen'gen.

Ottura asiya memliketliri ichide qazaqistan bilen türkmenistanning ehwali biraz yaxshi bolghanliqi , bolupmu qazaqistanning iqtisadiy tereqqiyatining téz ösüwatqanliqi tüpeylidin yene köpligen qirghizistanliq we özbékistanliqlar qazaqistan'gha bérip ishlimekte.

Tajikistan eng chong medikar baziri

Ottura asiyaliqlar ichide rusiyige kétish nisbiti eng yuqiri dölet tajikistan bolup, tajikistanning iqtisadiy küchi eng ajiz ehwalgha chüshüp qalghanliqi tüpeylidin tajiklar türkümlep rusiyige ketmekte. Amérika awazi radi'osining xewer qilishiche, hazir tajikistanda her bir a'ilidin 4- 5 er kishining rusiyige bérip ishlesh weziyiti shekillen'gen. Buningdin bashqa yene yéqindin buyan rusiyige bérip ishleydighan ayallarning sanimu éshishqa bashlighan bolup, ularning bir a'ilini qamdash yüki erlerdin qélishmaydiken. Lékin, tajiklarni öz ichige alghan ottura asiyaliqlar duch kéliwatqan mu'amililer nahayiti éghir bolup, ularning öltürülüsh ,türmige tashlinish , bulang-talang qilinish we bashqa xil haqaretlerge uchrash ehwallirigha a'it uchurlar metbu'atlarning da'imliq témilirining birige aylan'ghan.

Amérika awazi radi'osining uchuridin melum bolushiche, rusiye da'irlirimu ish orunlirini ottura asiyaliqlargha yepishqa bashlighan bolup, yaxshiraq ishlar elwette ruslardin ashmaydu. Ottura asiya we kawkaziyiliklerge qiliniwatqan bésimlar tüpeylidin ayrodrom, wogzal, bajxana qatarliq jaylarda ottura asiyaliqlar téximu qiyinchiliqlargha duch kélidiken, tajiklarni öz ichige alghan ottura asiyaliqlar saqchilarning xalighanche tutqun qilishigha, jazalishigha duch uchraydiken.

Künde dégüdek bir tajikistanliqning jesiti moskwadin élip kélinidu

Xudanezerop isimlik ottura asiyaliq analizchining rusiyidiki "xewerler" gézitida élan qilghan tajikistanliqlarning rusiyidiki teqdirige a'it maqaliside otturigha qoyulishiche, hayatliq izdep rusiyige barghan tajiklar türlük irqiy kemsitish xaraktérliq bésimlardin bashqa yene hayatidin ayrilish xewplirigimu uchraydu. Her küni dégüdek bir tajikistanliqning jesiti moskwadin düshenbige élinip kélinidu, rusiyide ölidighan tajiklarning sani ottura hésab bilen yiligha 600-700 gha yétidu.

2004-Yili sankitpéterburgda bir top rus milletchi yashliri bir tajikistanliq kishining öyige kirip, ularni urghan, netijide 9 yashliq bir qizchaqning ölüp kétish weqesi kélip chiqqan. Bu jinayetchiler qolgha élin'ghan bolsimu, emma yéqinda ular gunahsiz dep élan qilin'ghanda, tajikistan xelqining qattiq naraziliqliri kélip chiqqan.

Rusiye metbu'atlirining yézishiche, tajiklar we bashqa ottura asiyaliqlar hetta chet'ellikler "taqirbashlar" dep atalghan rus fashist yashliri, jinayi guruppilar hem bashqilar teripidin öltürülüshke, urulushqa we bashqa her xil kemsitilishke uchraydiken. Yene melum sandiki tajikistanliqlar özlirining qismetliri sewebidin özlirini öltürüwalidiken.

Xudanezeropning chüshendürüshiche, moskwa qatarliq rusiye sheherliridiki irqiy kemsitish tüpeylidin hetta tajik musapirlirining doxturgha körönüshimu bir mesile bolup, doxturlarning da'im bimarlardin köp pul sorap, pul chiqmay qalghanda késelning ölüp kétish ehwallirimu sadir bolghan.

Bundaq aqiwetler qandaq netijilerni élip kélish mumkin?

Rusiyidiki mundaq milliy we irqiy kemsitish tüpeylidin ottura asiyaliqlar bilen rusiyilikler arisida milliy ziddiyet küchiyip , axirida ottura asiyaliqlarda özlirige kim yaxshi mu'amile qilsa we kim yardem qilsa, shuning bilen yaxshi ötidighan hetta, uning bilen ittipaqdash bolidighan siyasiy weziyetning shekillinip qélishimu perez qilinmaqta.

Xewerlerge qarighanda, nöwette, xitay ottura asiyagha jümlidin tajikistan'gha köp meblegh séliwatqan bolup, xitay mumkin qeder iqtisadiy qalaq bu memliketlerge iqtisadiy imtiyazlarni bérish arqiliq, mezkur döletlerdiki Uyghurlarning musteqilliq pa'aliyetlirini chekleshke , shu arqiliq xitay chégriliri yénida bixeter weziyet yaritishqa hemde öz tesirini tikleshke tirishmaqta. (Ümidwar)