Ottura asiya kimge yéqinlishiwatidu?

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Soldin anggha: özbékistan prézidénti islam kerimop, qirghizistan prézidénti qurmanbek baqiyéf, rusiye prézidénti wiladimir putin, qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf, xitay re'isi xu jintaw we tajikistan prézidénti imam'eli rexmanop 14 – iyul küni shangxeyde. AFP

11-Sétenbir weqesidin kéyin, ottura asiyaning gherb döletliri bolupmu amérika qoshma shtatliri bilen yéqinlishish menzirisi peyda bolup, ilgiri kéyin özbékistan, qirghizistan qatarliq memliketlerde amérikining herbiy baziliri qurulghan shuningdek yene amérika ottura asiya memliketlirining her sahediki ishliri üchün yardemlerni körsitish bilen türlük hökümetke tewe emes teshkilatlarni berpa qilip, ottura asiya rayonini gherb bilen yéqinlashturush yolini tutqan bolsimu, lékin yéqindin buyan mezkur rayonning gherb bilen bolghan munasiwetliride özgirishler yüz bérishke bashlidi. Hetta, bir qisim gherb közetküchiliri ottura asiya memliketlirining gherbtin bara-bara yiraqlishiwatqanliqini otturigha qoyushmaqta.

Germaniye mutexessisi: ottura asiya gherbtin yiraqlishiwatidu

Gérmaniyige jaylashqan yawropa marshal xewpsizlik tetqiqat merkizining proféssori rogér kan'gas ependi nöwette ottura asiyaning gherb bilen bolghan munasiwetlirining soyushqa bashlighanliqini otturigha qoyidu.

Amérika awazi radi'osining ziyaritini qobul qilghan proféssor rogér kan'gasning qarishigha tayan'ghanda, ottura asiya memliketlirining gherb bilen jümlidin amérika qoshma shitatliri bilen bolghan munasiwetlirining mundaq sowup qélishqa yüzlinishidiki asasiy sewebler her ikkila terepning bir-birini toluq ögenmigenlikide shuningdek alaqilerning qisqa muddetlik bolghanliqididur.

Proféssor rogérning éytishiche, amérika qoshma shitatlirining birinchi nöwette herbiy munasiwetlerni meqset qilghanliqi bilen iqtisadiy we siyasiy jehettiki ortaqliq anche rawajlanmay qaldi, iraq urushidin bashlap, taki renglik inqilablar, enjan weqeliri amérika bilen ottura asiyani bir-biridin xéli derijide yiraqlashturdi.

Heqiqeten, professor rogér éytqandek, ötken yili qirghizistanda yüz bergen renglik inqilab netijiside esqer aqayéw hakimiyiti yimirilip, uning ornini öktichiler igilidi. Bu ottura asiya rayonidiki tunji démokratik inqilab bolup sanalghan shuningdek köpinche közetküchiler buningda amérikini öz ichige alghan gherbning qoli barliqini otturigha qoyushqan idi. Qazaqistan, özbékistan, tajikistan we turkmenistan rehberliri xuddiy esqer aqayéwqa oxshash diktaturuluq bilen eyiblen'gen bolup, ularmu öz memliketliride shundaq xildiki heriketning yüz bérip qélishidin bolupmu uninggha amérikining ariliship qélishidin endishe qilishti. Ötken yili, mayda yüz bergen enjan weqesidin kéyin, ottura asiya rehberliri téximu bekrek tehdid hés qilishqa bashlidi. Amérika we yawropa döletlirining enjan weqesini tekshürüshni telep qilishi islam kerimopning ular bilen bolghan munasiwetke soghuq mu'amilide bolushini keltürüp chiqardi. Netijide, u aldi bilen amérika herbiy bazisini taqidi, arqidinla gherb döletlirining 20 din artuq xelq'araliq organlirinining özbékistandiki pa'aliyetlirini cheklidi.

Wladimir putin hakimiyetke chiqqandin buyan ottura asiya rayonigha qaratqan tesirini tikleshke alahide qiziqqan bolup, bu jehette köp chiqarmaqta. Ottura asiyamu rusiyige mayil bolmaqta.

Proféssor rogérning qarishiche, a q sh ning iraqqa siyasiti, milliy igilik hoquqlargha bolghan tehdidi, réjim özgertish xewpi hem démokratiyige heddidin tashqiri diqqet étibarini bérishi ottura asiya rehberlirini chöchitip qoydi ".

Amérika ottura asiya rehberlirini diktaturuluq bilen tenqid qiliwatqan birdin –bir dölet

Közetküchilerning qarishiche, amérika ottura asiya memliketliri rehberlirini diktaturuluq bilen eyiblep, ularni démokratik islahatqa dewet qiliwatqan birdin-bir dölet bolup, xitay we yaki rusiye héch qachan ularni bu jehettin tenqid qilmaydu. Shu sewebtin ottura asiya rehberliri amérikidin chöchüp qalghan. Uning üstige yene amérika qoshma shitatlirining köpinche halda ottura asiya bilen bolghan munasiwette herbiy-siyasiy hemkarliqni tekitlep, bu rayon'gha keng kölemde meblegh sélip, uning iqtisadiy jehettin téz güllinishige tesir körsetmeslikimu rayonning amérikidin yiraqliship, xitay bilen yéqinlishishini keltürüp chiqarmaqta.

Xitay bilen rusiyige ottura asiyaning démokratiyilishishi kérek emes.

Ottura asiya analizchilirining yézishiche, yéqinqi yillardin buyan xitay ottura asiyagha qaratqan iqtisadiy istratégiyisini alahide küchlendürgen bolup, uning qazaqistan bilen bolghan sodisi besh milyard dollardin éship ketken. Xitay qazaqistan néfit shirketlirining pay cheklirini sétiwelish bilen qazaqistan énérgiye sahesini monopol qilishqa qarap yüzlen'gen. Xitay yene özbékistan, qirghizistan, tajikistan we türkmenistan'ghimu meblegh salghan bolup, asasliqi énérgiye sahesini nishan qilghan.

Iqtisadiy payda izdewatqan ottura asiya memliketliri özlirini démokratik islahat we bashqa ishlarda qilche eyiblimeydighan rusiye bilen xitaydin kélidighan menpe'et üchün ular bilen yéqinlashmaqta hemde ular arisidiki munasiwetler künsayin qoyuqlashmaqta.

Xitay iqtisadiy jehettin tesir tiklimekte

Ottura asiyaliq analizchi ejder ashirqulopning " asiya uchuri" torida élan qilghan maqaliside körsitilishiche, xitay emeliyette shangxey teshkilatidiki asasliq bashlamchi memliketke aylinip, ottura asiya rayonigha pütün küch bilen singip kirmekte.

Proféssor rogérning tehlil qilishiche, xitayning iqtisadiy ashmaqta, eger gherb ottura asiyagha sermaye bérishni toxtatsa, u chaghda xitay yardem qolini uzartidu. Shangxey hemkarliq teshkilatimu gherbning tesirige taqabil turushqa qaritilghan bolup, amérika we yawropa bu teshkilatqa közetküchi süpitide qatnishishi zörürdur shuningdek yene ottura asiyagha nisbeten iqtisadiy istratégiyinimu kücheytishi kérek.

Közetküchilerning qarishiche, nöwette, ottura asiya memliketlirini eng qiziqturidighini iqtisadiy tereqqiyat bolup, uning iqtisadiy jehettin güllinishke yardem bergen döletke yéqinlishishi tebi'iy ehwal, amérika ottura asiyagha herbiy-siyasiy jehettinla emes, belki iqtisadiy jehettinmu kirip, rayonning özidin kütüwatqan iqtisadiy tereqqiyatni ilgiri sürüsh ümidlirini ishqa ashursa, eslidinla xitay bilen rusiyining tesiridin qutulushni arzu qilidighan ottura asiyaliqlarning gherb döletliri bilen qoyuq munasiwette bolushini ilgiri sürüshi mumkin. (Ümidwar)

.