Xitayning yéngi tömür yol liniyisi we yawro - asiya énérgiye siyasiti

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitayning kömür bilen toshquzulghan tömuryol qatnash wagonliridin bir körünüsh. AFP Photo

Yéqinda xitaydiki xewer agéntliqliri xitayning 2010 - yili ottura asiya rayoni bilen yene ikki tömür yol liniyisini tutashturidighanliqini élan qildi. Bularning biri qeshqerdin bashlinidighan xitay - qirghizistan - özbékistan tömür yoli, yene biri qorghastin qazaqistan'gha tutishidighan tömür yol. Undaqta mezkur tömür yol liniyisi xitayning gherbni échish we gherbiy yérim shar istratégiyiside qandaq ehmiyetke ige?

Bu liniye xitayning gherbni échish istratégiyiside muhim ehmiyetke ige

Xitay we ottura asiya melumatlirigha asaslan'ghanda, xitay, qazaqistan, qirghizistan we özbékistan rehberlirining köp qétimliq uchrishishi we kélishimi boyiche qeshqerdin qirghizistanning osh oblasti arqiliq özbékistanning enjan wilayitige tutishidighan xelq'araliq tömür yol qurulushi 2010 - yili resmiy pütüp qatnash bashlinish qarar qilin'ghan.

Jingdin qorghasqiche bolghan tömür yol bu yil pütüp, 2010 - yili qazaqistan tewesidiki tömür yol liniyisi bilen tutashturulidu. Jing - qorghas tömür yol liniyisi üchün alte milyard yüendin artuq meblegh sélin'ghan bolup, mezkur tömür yol xitay bilen qazaqistan arisidiki alataw liniyisidin kéyinki ikkinchi liniye bolup hésablinidu.

Xitay axbarat wasitiliri mezkur yéngi ikki tömür yol liniyisining xitayning gherbni échish istratégiyisining muhim netijisi bolush bilen xitayning ottura asiya, gherbiy asiya jümlidin yawropa bilen bolghan soda - iqtisadiy munasiwetliride nahayiti muhim rol oynaydighanliqini yézishmaqta.

Meqsetlerning biri énérgiye éhtiyajini hel qilish

Yaponiyide ammiwi siyaset penliri boyiche doktorluq unwani élish üchün oqughan, hazir amérikida turiwatqan bir Uyghur mutexessis heqiqeten mezkur yéngi tömür yollarning xitayning téz tereqqi qiliwatqan iqtisadiy üchün nahayiti ehmiyetlik ikenliki, bolupmu kelgüsidiki énérgiye éhtiyajini hel qilishta muhim rol oynaydighanliqini bildürdi.

Uning qarishiche, xitay - qirghizistan - özbékistan tömür yol léniyisige qirghizistan, özbékistan shuningdek xitay hökümiti alahide köngül bölgen bolup, xitay terep bu liniyining qurulushi üchün köp küch chiqarghan. Chünki mezkur liniye xitayni perghane wadisi arqiliq türkmenistan, iran hetta türkiye hem yawropa bilen baghlashta muhim rol oynaydu. Kelgüside xitay mezkur liniye arqiliq mal toshughandin sirt yene ottura we gherbiy asiya hemde kaspiy boyining néfitlirini toshushi mumkin iken. Ottura asiya döletlirimu mezkur tömür yolni özlirining xitay bilen bolidighan soda - iqtisadiy munasiwetliride nahayiti muhim dep qarimaqta.

Hindistanning Times New Network agéntliqi bu heqte maqale élan qilip, xitayning mezkur pilanining amérika we hindistan néfit shirketlirige riqabet peyda qilishi mumkinlikini, xitayning mezkur quruqluq yolliri arqiliq merkiziy asiyaning néfitlirige ériship, amérikining qamali astidiki déngiz yoli arqiliq ottura sherqning néfitini import qilish éhtiyajini azaytmaqchi boluwatqanliqini körsetti.

Tarim wadisining nopus terkibini özgertish üchünmu xizmet qilidu

Xitay da'iriliri qeshqer wilayitini uning köp dölet bilen chégrilinishtek alahidiliki bilen uni yéqin kelgüside gherbtiki shénjén qilip qurup chiqishni pilan qilghan. Shu pilan boyiche hazir bu rayonning nopusida jiddiy özgirish yüz bériwatqan bolup, bu rayonda az sanliq bolup kelgen xitaylar hazir téz köpeymekte.

Mezkur Uyghur siyasetshunasning qarishiche, xitayning bu tömür yol qurulushi qeshqer etrapidiki Uyghurlarning iqtisadiy hayatidimu ijabiy ehmiyetke ige bolsimu, lékin uning emeliyette bu rayon'gha téximu köp xitay köchmenlirining kélip makanliship, tarim wadisida Uyghurlarni nopus jehette az sanliqqa chürüsh bilen xitayning kelgüside tengri taghlirining jenubini pütünley xitaylashturush pilani üchün xizmet qilidu.

Uyghur éli jughrapiyiwi siyasetlerning toqunush nuqtisi

Xitay yene tömür yolni xoten'ge tutashturmaqchi hemde tömür yol liniyisini pakistan bilen birleshtürüp, hindi okyan boylirigha téz we asan chiqish istratégiyisini belgiligen bolup, türkiye haji teppe uniwérsitétining oqutquchisi doktor erkin ekremning qarishiche, Uyghur éli 21 - esirde xitayning gherbiy, jenubiy we ottura asiya hemde yawropa bilen bolghan türlük munasiwetliridiki intayin ehmiyetlik tüginige aylinishi shuningdek amérika, rusiye, yawropa ittipaqi, xitay we bashqa döletlerning istratégiyilik menpe'etlirining toqunush nuqtisi bolup qélishi mumkin. (Ümidwar)