Түркийә билән өзбекистанниң иқтисадий мунасивәтлири мавзулуқ йиғин чақирилди


2008.03.05

oz-elchi-ulfet-qadirof-200.jpg
Өзбекистанниң әнқәрәдә турушлуқ баш әлчиси улфәт қадироф әпәнди сөз қилди. RFA Photo / Erkin Tarim

Өзбекистанниң әнқәрәдә турушлуқ баш әлчилики билән түркийә явроасия иқтисадий мунасивәтләр җәмийити бирликтә т о б б иқтисадий вә технологийә университетиниң залида `түркийә билән өзбекистанниң иқтисадий мунасивәтлири` мавзулуқ йиғин чақирилди. Йиғинға өзбекистан әлчилики хадимлири, түркийә ташқи сода идариси мәсуллири, кона парламент әзалири, министирлар вә иқтисатшунаслардин болуп көп санда киши қатнашти. Бу йиғинда икки дөләт оттурисидики сияси вә иқтисадий мунасивәтләр музакирә қилинди.

Йиғинниң ечилиш мурасимида алди билән т о б б иқтисадий вә технологийә университети мудири проф. Др. Таһсин кесиҗи сөз қилди. У сөзидә қериндаш икки дөләт оттурисидики мунасивәтниң дегәндәк яхши әмәсликини, буниңдин өзиниң қаттиқ әпсуслинидиғанлиқини ейтип мундақ деди: "Өзбекистан түркий җумһурийәтлири ичидә әң көп нопусқа игә бир дөләт. 1991-Йили өзбекистан йеңи мустәқил болған вақтида өзбекистанниң иқтисад университетидин 30 әтрапида оқуғучини түркийидә базар иқтисади һәққидә курс ечип оқуттуқ. Кейин икки дөләт оттурисидики мунасивәт биз арзу қилған шәкилдә давам қилмиди. Түркийә билән өзбекистан оттурисида иқтисадий мунасивәт болмисиму болиду. Әмма қериндаш икки дөләт оттурисида зич мунасивәт орнитилиши керәк. Чүнки түркләр билән өзбекләр қериндаш милләтләрдур. Буни биз түркләр яхши билимиз. Әпсуски түркийә билән өзбекистан оттурисидики мунасивәт дегәндәк яхши әмәс. Һазир түркийидә оттура асиядин келип оқуватқан миңларчә оқуғучи бар, әмма бирму өзбек оқуғучи йоқ, мән бу әһвалға қаттиқ ечинимән. Бундақ чоң бир дөләтниң немишқа түркийидә оқуғучиси йоқ. Биз өзбек оқуғучилар үчүн һәр йили сан бәрдуқ, әмма өзбекистан оқуғучи әвәтмиди. Кейин өзбек һөкүмити биз түркийигә оқуғучи әвәтмәймиз, силәр немә үчүн бизгә сан берисиләр дәп, биздин ағринди. Бизниң университети түркийидики әң яхши вақип университетлиридин бири, һазир университетимизда оттура асия түркий җумһурийәтлиридин кәлгән 28 әтрапида оқуғучи оқуватиду, 500 доллар әтрапида оқуш пули беримиз. Әмма бирму өзбек оқуғучи йоқ. Түркийидин көпләп оқуғучи у җумһурийәтләргә берип оқуши, түркистандин көплигән оқуғучилар түркийигә келип оқуши керәк. Бир-биримизни яхши чүшинишимиз үчүн бу наһайити муһим.

yighin-zalidin-korunush-200.jpg
`Түркийә билән өзбекистанниң иқтисадий мунасивәтлири` мавзулуқ йиғин чақирилди. RFA Photo / Erkin Tarim

Кейин түркийә ғәзинә вә ташқи сода идариси муавин башлиқи өлкиләр гүзәл ханим сөз қилип түркийә билән өзбекистан оттурисидики тиҗарий мунасивәтләр һәққидә тохталди: "Һөрмәтлик министирлар қиммәтлик бүйүк әлчи, мудирлар, карханичилар вә өзбек достлиримиз. Мән сөзүмни бу йиғинни уюштурған өзбекистан бүйүк әлчиликигә вә явроасия иқтисадий мунасивәтләр җәмийитигә рәхмәт ейтиш билән башлимақчимән. Бу хил йиғинлар түрк вә өзбек карханичилириниң бир-бирини чүшиниши вә пилан түзүши үчүн интайин муһим әһмийәткә игә. Түркийә билән өзбекистан оттурисидики тиҗарәт соммиси 2006-йилида 600 милйон долларға чиқти. 2007-Йили болса бу тиҗарәт соммиси %40 өрләп 840 милйон доллар болди. 2008- Йилида буниң бир милярд доллар болидиғанлиқини пәрәз қиливатимиз. Һазир өзбекистанда 150 иншаат ширкити паалийәт елип бармақта. Турк карханичилар өзбекистанда мәбләғ селиш арқилиқ өзбекистан иқтисадиниң тәрәққияти үчүн төһпә қошмақта. Бүгүн өзбекистанда тиҗарий паалийәт елип бериватқан түрк ширкәтлириниң сани 400 әтрапида. Бу ширкәтләрниң көпи, тоқумичилиқ, машинисазлиқ, йемәк-ичмәк вә тазилиқ боюмлири саһәсидә тиҗарий паалийәт елип бармақта. Кейинки бир қанчә йил ичидә түркийә билән өзбекистан оттурисидики иқтисадий мунасивәтләр тезла тәрәққий қилған болсиму, техи арзу қилған сәвийидә әмәс. Бу мунасивәтни техиму яхшилашниң йоллирини издишимиз керәк."

Кейин өзбекистанниң әнқәрәдә турушлуқ баш әлчиси улфәт қадироф әпәнди сөз қилди: "Түрк карханичилар бизниң әң қәдирлик достлиримиз. Өзбекистанниң пайтәхти ташкәнт шәһриниң мәркизидики пүтүн йеңи биналарни ким салған десәңлар түрк иншаат ширкәтлири салған. Шуңа өзбек хәлқи өзбек һөкүмити түркләрни яхши билиду. Өзбекистанда түрк ширкәтлири күндин күнгә көпәймәктә. Өзбекистан иқтисади үчүн түрк карханичилар наһайити муһим. Сиясәтчиләр немә десә десун, немә қилса қилсун, хәлқләр бир бирини яхши көрсун. Түрк хәлқи үчүн өзбекистанниң ишики һәр даим очуқ. Түркийә билән өзбекистан оттурисида бәзи мәсилиләр бар, әмма бу өзара чүшиниш арқилиқ бу мәсилиләрни һәл қилалаймиз дәп ойлаймән. Түркийә билән өзбекистанниң өзара мунасивитини яхшилаштин башқа йоли йоқ. Түркий җумһурийәтлириниң һәммисиниң демократийидин башқа йоли йоқ, демократийә йолидин маңимиз, өзара һәмкарлишимиз."

1991-Йили өзбекистан мустәқил болғанда, уни тунҗи болуп тонуған дөләтләрдин бири түркийә иди. Һәтта миңларчә өзбек оқуғучи 1992-йилида оқуш үчүн түркийигә кәлгән иди. У йилларда өктичи әрк партийисиниң мәсули мәһмәт салиһ түркийигә қечип келип, панаһлиқ тилиди. Өзбек һөкүмити болса мәһмәт салиһни түркийиниң қайтуруп беришини тәләп қилди.

Түркийә мәһмәт салиһни өзбекистанға бәрмәстин, явропаға кетишигә рухсәт қилди. Шуниң билән өзбек дөләт башлиқи ислам керимоф түркийидики өзбек оқуғучиларниң һәммисини өзбекистанға елип кәтти. Икки дөләт оттурисида кризис пәйда болди. Мәһмәт салиһ узун йил явропада турғандин кейин 2007-йили түркийә һөкүмити униң түркийигә келишигә рухсәт қилди. Һазир қизи билән түркийидә яшимақта. Түркийә билән өзбекистан оттурисидики сияси мунасивәтму у күндин бүгүнгичә яхшиланғини йоқ. (Әркин тарим)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.