Парс тилида сөзлишидиған дөләтләрниң рәһбәрлири дүшәнбигә топланди

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

25 – Июл күни иран президенти махмуд әхмәдиниҗад таҗикистан рәһбири имам әли рахманов билән таҗикистан пайтәхти дүшәнбидә. AFP

Иран президенти махмуд әхмәдиниҗад түркмәнистанда елип барған зияритини ахирлаштурғандин кейин, пайтәхт дүшәнбидә ечилидиған парс тилидики дөләтләрниң алий дәриҗиликләр йиғиниға қатнишиш үчүн сәйшәнбә күни таҗикистанға йетип кәлди.

Президент махмуд әхмәдиниҗад һазирғичә 2 қетим кечиктүрүлгән бу йиғинда афғанистан президенти һамид карзай, таҗикистан рәһбири имам әли рахмановлар билән бир ариға келиду вә чаршәнбә күни район характерлик мәсилиләр вә бу дөләтләр арисидики иқтисади - сода һәмкарлиқини музакирә қилиду. Бу әхмәдиниҗадниң 2005 - йили 8 - айда һакимийәт бешиға чиққандин бери тунҗи қетим таҗикистанни зиярәт қилишидур.

Иран таҗикистанға мәбләғ салмақта

Таҗик сиясий анализчиси исмаил рахмановниң әскәртишичә, иранниң таҗикистанда ойнаватқан иқтисади роли райондики һәр қандақ бир дөләткә қариғанда зор болмақта.

Әхмәдиниҗад бу сәпиридә пайтәхт дүшәнбә билән хоҗәнд шәһирини туташтуридиған анзап еғизидики узунлуқи 5 километир келидиған тунелниң пүтүш мурасимиға қатнишидикән. Шуниң билән биргә иран 180 милйон доллар мәбләғ селинидиған таҗик електир истансисиға мәбләғ селишни вәдә қилған вә саңтуда 2, дәп атилидиған бу қурулуш бу йил 2 - айда башланған иди. Анализчи исмаил рахмановниң әскәртишичә, "таҗикистан билән иран ислам җумһурийити арисидики һәмкарлиқ кечикипрәк башланған болсиму, лекин ахирқи күнләрдә күчийишкә башлимақта ".

Йиғинниң тәпсилий музакирә темилирини техи намәлум

Көзәткүчиләр бу икки қурулушни таҗикистан - иран һәмкарлиқи күчийиватқанлиқини көрситидиған типик мисаллар, дәп қарисиму, лекин иранниң таҗикистанға салған мәблиғи буниң билән чәкләнмәйду. Иран буниң билән биргә таҗикистанда ташйол қурулушиға мәбләғ салған. Тәрәпләр чаршәнбә күни башлинидиған бу йиғинниң тәпсилий музакирә темилирини елан қилип бақмиди.

Таҗикистанниң америкидики баш әлчиханиси һазирқи әһвалда йиғинниң тәпсилий әһвалиға баһа берәлмәйдиғанлиқини билдүрмәктә. Таҗикистан әлчиханисиниң әмәлдари шәриповниң әскәртишичә, улар һазирғичә бу йиғин тоғрисида рәсмий ахбарат тапшурувалмиған. У, " биз омуми әһвални билсәкму, лекин бу йиғинниң тәпсилий әһвали вә йиғинда музакирә қилинидиған конкрет мәсилиләрдин хәвиримиз йоқ " дәйду.

Таҗикистан сияси һаятидики йеқин һәмраһ

Иран билән охшаш парсчә сөзлишидиған таҗикистанға бу дөләт 1991 - йили мустәқиллиқ елан қилғандин бери қизиқип кәлди. 1990 - Йилларниң башлири таҗикистанда партлиған ички уруш дәвридә нурғун дөләтләр таҗистандики әлчихана хадимлирини азайтқан болсиму, лекин уруш җәрянида бу дөләттики әлчихана хадимлирини азайтмиған бирдин - бир дөләт иран иди. Иран һөкүмити таҗикистанда ички уруш әң әвҗ алған дәврдә таҗикистанға беридиған малийә ярдимини тохтитип қоймиған вә әйни чағда таҗикистан һөкүмәт армийиси билән уруш қиливатқан ислам өктичи рәһбәрләрни туралғу билән тәминләп, 1997 -йилдики уруш тохтитиш келишиминиң имзалинишида русийә билән һәл қилғуч рол ойниған иди.

Иранниң таҗикистандики баш әлчиси насер сармади парса буниңдин бир қанчә күн бурун йиғин тоғрисида тәрәпләр арисида шәхси вә рәсмий музакириләр елип берилидиғанлиқини билдүргән. Униң әскәртишичә, иран билән таҗикистан арисида аз дегәндә 5 түрлүк келишим имзалиниши вә йиғинниң һамид карзай қатнишидиған 3 тәрәп музакирисидә аз дегәндә 5 түрлүк һөҗҗәткә имза қоюши мумкин. Лекин америка милваки университети хәлқара мунасивәтләр кәспидики қилич қанат, иран йитәкчилик қилған бу уюшминиң районда җиддий күч болуп шәкиллиниш мумкинчилики аз, дәп әскәртмәктә.

Електир енергийә мәсилиси музакирә қилиниши мумкин

Афғанистанда йүз бәргән тоқунушлар тарихтин бери иран вә таҗикистанға тәсир көрситип кәлгән болсиму, лекин бу 1970 - йилларда партлиған ички уруш, 1980 - йиллардики совет иттипақиниң таҗавузи яки 1990 - йилларда талибан күчлири һакимийәт тартивалған чағдикидәк тәсир қозғимиған. Нөвәттики әһвалда теһран вә дүшәнбини қайғуға селиватқан йирик мәсилә афғанистандин келидиған әпйүн әткәсчилики.

Бу қетимқи йиғинда президент һамид карзай, иран вә таҗикистанлардин афғанистанниң қатнаш - транспорт ташйолини яхшилаш үчүн ярдәм бериш вә афғанистанниң қайта қурулушиға керәклик болған енергийә билән тәминләшни тәләп қилиши мумкин.

Таҗикистан оттура һал миқдарда електир токи билән тәминләйдиған дөләт. 3 Дөләт рәһбири електир әслиһәлирини таҗикистандин иранғичә туташтуруш мәсилиси үстидә музакирә елип бериши мумкин. Район бихәтәрлики бу 3 тәрәплимилик йиғинниң күнтәртипидики әң назук тема. Қилич қанатниң әскәртишичә, районда түркийә вә америкиниң тәсиригә дуч келиватқан җуңго иранниң районда техиму актип рол ойнишини қарши елиши мумкин.

Иран америкиниң ядро қоралларни тәрәққий қилдуруш пиланидин ваз кечиш тоғрисидики еғир бесимиға дуч кәлмәктә. Җуңго болса америкиниң иранға имбарго қоюш пиланини рәт қилип кәлди. Авеста ахбарат агентлиқиниң хәвәр қилишичә, таҗикистан ташқий ишлар министирлиқи бу йиғин һәққидики баянатида 3 дөләт рәһбириниң бугунки йәр шари характерлик " риқабәт вә тәһдитләр" үстидә музакирә елип баридиғанлиқини билдүргән. (Әркин)